به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)،«شاخص بورس دماسنج اقتصاد است.» این جمله یکی از اصلی‌ترین معیارهای ارزش در بازار سرمایه به شمار میرود اما اعتبار آن در بورس ایران زیر سوال رفته است. اگر این گزاره درست باشد، بالارفتن یا پایین آمدن شاخص کل بورس باید جهت‌گیری اقتصاد ایران را نشان دهد اما دیگر نمی‌توان چنین جایگاهی را برای شاخص‌های بازار سهام قائل بود چه آنکه بالا و پایین شدن آن نسبتی با آنچه در فضای اقتصاد کلان حاکم است ندارد. اگر قرار بود با گرم شدن فضای اقتصاد و رونق گرفتن آن، دماسنج اقتصاد به جوش بیاید و شاخص بورس بالاتر برود، نباید در زمان افول شاخص‌های رشد اقتصادی، دماسنج بازار سرمایه در جهت عکس گام برمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داشت. اتفاقی که در ماه‌های گذشته افتاد با منطق اصولی بازار سهام سازگاری نداشت و دیگر نمی‌توان بورس را دماسنج اقتصاد دانست. بررسی آمارهای رسمی نشان میدهد در زمانی که ارزش افزوده بخش‌های مختلف اقتصاد به ویژه در بخش صنعت با تهدید مواجه شده و حرکت رشد اقتصادی کند شده است، شاخص بورس تهران به مانند بازارهای سوداگرانه به سوی رشد و ثبت رکوردهای جدید گام برداشته است.
طبق گزارش بانک مرکزی، شاخص رشد اقتصادی در سه ماهه ابتدایی امسال افول قابل توجهی نسبت به سه ماهه ابتدایی سال 96 داشته است. رشد اقتصاد بدون احتساب بخش نفت در فصل بهار امسال به 0.7 درصد رسید در حالی که این شاخص در فصل بهار 96 معادل 4.6 درصد بود. بازدهی اقتصاد ایران در ماه‌های گذشته کاهش یافته اما در مقابل بازدهی در بورس تهران رو افزایش گام برداشته است. در سه ماهه نخست امسال شاخص کل بورس از 96 هزار واحد به 108 هزار واحد رسید و رشد 12.5 درصدی را به ثبت رساند.
دو روی بخش صنعت در آمارها
در میان بخش‌های اقتصادی بخش صنعت طی ماه‌های گذشته با سرعت بیشتری به سوی رکود گام برداشته است به طوری که طبق آمارهای بانک مرکزی نرخ رشد در بخش صنعت طی بهار امسال به منفی 1.5 درصد افول کرده است در حالی که شاخص رشد در این بخش طی سال 96 معادل 5.3 درصد بود و در بهار سال 96 نیز رشد 5 درصدی در این بخش حادث شده بود. اما خروج امریکا از برجام و تهدید روابط اقتصادی با جهان موجب شد تا بخش صنعت بیشترین آسیب را دریافت کند و ارزش افزوده این بخش در بهار امسال به زیر صفر افول کند. یعنی تولید ناخالص داخلی در بخش صنعت نسبت به بهار 96 کاهش یافت. در این شرایط اما شاخص صنعت در بازار سرمایه روند متفاوتی با فضای واقعی اقتصاد ایران در پیش گرفت. شاخص صنعت در بورس تهران طی بهار امسال رشدی حدود 14 درصد را تجربه کرد و از 86 هزار واحد به 98 هزار واحد صعود کرد. بر این اساس نمی توان بورس را دماسنج اقتصاد دانست چراکه صنایع بورسی در ماه‌های ابتدایی امسال در حالی با رشد ارزش سهام مواجه شدند که وضعیت واقعی صنایع نشان دهنده افول ارزش افزوده در این بخش بود.
نمای واقعی اقتصاد
بر اساس آمارهای منتشرشده از سوی بانک مرکزی، نرخ رشد اقتصادی ایران در بهار 1397 با احتساب نفت به 1.8 درصد رسیده است و بخش‌های نفت، معدن و حمل‌ونقل بیشترین اثرگذاری را در آن داشته‌اند. البته رشد اقتصاد در بهار سال 96 با احتساب نفت 3.7 درصد بود که در سال 97 با افت مواجه شده است. بخش مهمی از رشد اقتصادی بهار امسال نیز مدیون رشد قیمت نفت در بازارهای جهانی است که موجب رشد ارزش افزوده تولیدات نفت ایران شده است. طبق محاسبات بانک مرکزی، نرخ رشد بخش نفت در بهار امسال 5.2 درصد بوده که نسبت به رشد 0.9 درصدی بهار سال قبل افزایش قابل‌توجهی را تجربه کرده و 1.1 درصد از کل رشد اقتصادی بهار امسال را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که رشد بخش نفت در فصل‌های پاییز و زمستان سال 96 معدل 3.3- درصد و 4.2- درصد بوده است. خروج امریکا از برجام و اعمال تحریم علیه ایران اگرچه بخش‌های تولیدی کشور را با چالش مواجه کرد اما موجب افزایش نرخ جهانی نفت نیز شد که به ارزش افزوده اقتصاد ایران کمک کرد. بر این اساس رشد اقتصادی بهار امسال بدون احتساب نفت 0.7 درصد و با احتساب نفت 1.8 درصد بوده است. در سال 96 اما بخش نفت نقش متفاوتی در نرخ رشد اقتصاد داشت به طوری که نرخ رشد تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت 4.6 درصد و با نفت 3.7 درصد بوده است.
نکته قابل‌توجه در آمارهای رشد اقتصادی بهار، رشد منفی 1.5 درصدی بخش صنعت است که از دلایل عمده آن میتواند عدم بهبود فضای کسب‌وکار و همچنین تشدید فشارهای اقتصادی به حوزه تولید باشد. رشد این بخش در بهار سال گذشته 5.4 درصد بوده و پایین‌ترین رشد تجربه‌شده آن 4.4 درصد در پاییز 96 محاسبه شده است. همچنین در این فصل علاوه بر بخش صنعت، رشد بخش‌های خدمات بازرگانی، رستوران و هتل‌داری، خدمات عمومی و خدمات اجتماعی منفی بوده است.
برآورد ارزش افزوده فعالیت‌های مختلف اقتصادی در سه‌ماهه اول سال 97 نشان میدهد که افزایش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی را بیشتر در افزایش ارزش افزوده فعالیت‌های «نفت»، «حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات»، «برق، گاز و آب» و «خدمات مستغلات و خدمات حرفه‌ای و تخصصی» باید جست‌وجو کرد.
بر اساس محاسبات بانک مرکزی سهم ارزش افزوده بخش‌های اثرگذار در نرخ رشد 1.8 درصدی تولید ناخالص داخلی در فصل اول امسال در بخش نفت 1.2 درصد، در بخش حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات 0.5 درصد، در بخش برق، گاز و آب 0.1 درصد و در بخش خدمات مستغلات و خدمات حرفه‌ای و تخصصی نیز 0.1 درصد بوده است.
نمای واقعی اقتصاد در بخش‌های مختلف اقتصادی نشان‌دهنده توقف حرکت مثبت اقتصاد ایران و عقب‌گرد در اهداف رشد تولید ناخالص داخلی است اما هیچ نشانه‌ای از این واقعیت در شاخص‌های بازار سهام خودنمایی نمی‌کند. بورس تهران در تمام ماه‌هایی که بخش تولید رو به افول گام برداشته است، مسیر متفاوتی را طی کرده و به سوی رکوردهای جدید گام برداشته است. از این رو می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان شاخص بورس را پیرو بازارهای سفته‌بازانه ارز و طلا در ماه‌های گذشته دانست تا دنباله‌روی از بخش‌های واقعی اقتصاد.
آنچه بورس نشان میدهد
شاخص‌های بازار سهام در سال جاری دوباره متولد شدند. هرچند حرکت صعودی بورس از سال گذشته کلید خورد و رکورد قبلی شاخص کل که در سال 92 به ثبت رسیده بود، در آذر 96 شکسته شد اما جهش بورس تهران از اوایل تابستان امسال آغاز شد. مطابق آمارهای رسمی معاملات بورس، شاخص کل بورس در ابتدای سال 96 معادل 77 هزار واحد بود که روند صعودی متعادلی تا اواخر پاییز سال 96 داشت. دوم آذر 96 اما روز مهمی برای بازار سهام بود چراکه بعد از 4 سال رکورد قبلی شاخص کل جابه‌جا شد. پیش از این در دی‌ماه سال 92 شاخص کل بورس به قله 89 هزار واحد رسیده بود و پس از آن با عقب‌گرد مواجه شده بود تا اینکه در آذر سال گذشته این رکورد شکسته شد و حرکت صعودی آن نیز ادامه پیدا کرد. این اتفاق درست زمانی رقم خورد که بازار ارز نیز تحرکات جدیدی را در پیش گرفته بود. بهای دلار و سایر ارزهای رایج پس از یک دوره ثبات طولانی، از پاییز سال گذشته تحرکات جدیدی را آغاز کرد. بورس تهران نیز دنباله‌روی از قیمت دلار در بازار آزاد را در پیش گرفت. برخی از تحلیل‌گران بازار سرمایه افزایش ارزش شرکت‌های بورسی به واسطه رشد بهای دلار را عامل دنباله‌روی بازار سهام از بازار ارز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانند. شاخص بورس با همین تحلیل به رشد خود ادامه داد و در چهارم بهمن به 99 هزار واحد رسید و بالاترین سطح را در سال 96 به ثبت رساند. رویای سه‌رقمی شدن شاخص بورس در سال 96 برای سهام‌داران تعبیر نشد اما در سال 97 این اتفاق کمترین رکوردی بود که به ثبت رسید. شاخص کل بورس در سال 96 از 77 هزار واحد به 96 هزار واحد رسید و بازدهی 24 درصدی را برای بازار سرمایه به ثبت رساند. در این سال بانک مرکزی رشد اقتصاد را با نفت 3.7 درصد و بدون نفت 4.6 درصد اعلام کرد. با این حساب می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان رشد مثبت تولید ناخالص داخلی را با رشد ارزش سهام شرکت‌ها در بورس همگام دانست اما در سال 97 شرایط دیگری حاکم شد.
در ماه‌های ابتدایی سال 97 شاخص بورس تحرک جدی را تجربه نکرد. بورس این سال را با شاخص 96 هزار واحد آغاز کرد و تا 22 خرداد نیز در همین سطح درجا زد تا اینکه در 27 خرداد با عبور از 100 هزار واحد به 102 هزار واحد رسید. جهش جدید بورس از اواخر بهار و اوایل تابستان آغاز شد درست زمانی که بازار طلا و ارز نیز افسار پاره کرد و رکوردهای عجیبی از بهای دلار و سکه در بازار به ثبت رسید. رشد شاخص بورس در تابستان 97 به قدری سرعت گرفت که برخی رویای 200 هزار واحدی شدن شاخص کل را قابل تعبیر دانستند. 9 مهر رکورد جدیدی در تاریخ بورس ایران به ثبت رسید که با رویای 200 هزار واحدی فاصله چندانی نداشت. در این روز شاخص کل به 195 هزار واحد رسید. پس از آن شرایط کمی تعدیل شد و شاخص کل بورس تا نیمه آبان بر روی 185 هزار واحد ایستاد. این آمارها نشان میدهد که بازدهی بازار سرمایه در 7 ماه و نیم گذشته از سال 97 به 92 درصد رسیده است. در همین دوره زمانی اما شرایط در بخش‌های واقعی اقتصاد کاملا متفاوت از تالار شیشه‌ای بود. در همین مدت به دلیل بی‌ثباتی قیمت ارز، مواد اولیه برای تولید به سختی و با قیمت بالا تامین شد و تورم بخش تولید رو به افزایش گام برداشت. شرایط برای تولیدکنندگان دشوار شد به گونه‌ای که احتمالا با انتشار آمارهای مربوط به تولید ناخالص داخلی در فصل دوم سال می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان به تنزل شاخص‌های تولید در بخش‌های مختلف اقتصاد پی برد. در همین فصل گزارش پایش ملی کسب و کار نشان‌دهنده بدتر شدن شرایط فعالیت اقتصادی نسبت به همه فصول گذشته طی 3 سال پیش بود. فعالان اقتصادی شرکت‌کننده در پایش کسب و کار بدترین نمره‌ها را به وضعیت کسب و کار داده‌اند و معتقدند که موانع کسب و کار بیش از هر زمان دیگری دست و پای تولید و تجارت را بسته است.
راز تبلیغ روی بورس
همان‌طور که تاریخ برای اقتصاد ایران در حال تکرار شدن است، بورس تهران نیز همان مسیری را طی میکند که پیش‌تر در همین دهه 90 آن را تجربه کرده است. در زمان 3 برابر شدن بهای ارز در سال‌های 91 و 92 که اقتصاد ایران بیشترین تنزل را در رشد اقتصادی تجربه کرد و رشد منفی 6.8درصدی را پشت سر گذاشت، به‌یکباره شاخص بورس رو به صعود گذاشت و در دی 92 به رکورد 89 هزار واحد رسید؛ رکوردی که تا 4 سال دست‌نیافتنی باقی ماند. آن زمان هم با فشار تحریم‌های اقتصادی، بخش‌های مولد اقتصاد با چالش مواجه شد و بازارهای ارز و طلا و معاملات سفته‌بازانه قوت گرفت. در این میان بازار سهام دنباله‌روی از بازار ارز را در پیش گرفت نه پیروی از تولید را. بورس در آن روزها نیز نمایانگر فضای واقعی اقتصاد نبود. مسئولان دولتی اما تبلیغ بر روی بورس را برای نشان دادن بی‌تاثیر بودن تحریم‌ها، در دستور کار قرار دادند. نگاه‌های سیاسی برای آنکه تحریم‌ها را در بدنه اقتصاد کم‌اثر جلوه دهند به صعود شاخص بورس با عنوان دماسنج اقتصاد پناه بردند در حالی که دماسنج دیگر کاربرد منطقی خود را از دست داده بود و شاخص آن با تبلیغ زیاد و گسترش فضای هیجانی در بازارها، رشد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرد. دولتی‌ها هم فارغ از واقعی بودن رشد شاخص بر روی آن مانور می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دادند تا فضای داخلی و بین‌المللی را تحت تاثیر قرار دهند. صاحبان نقدینگی سرگردان که خودشان نیز در ایام التهابات بازارها، میان بازار طلا، ارز، مسکن و سرمایه سرگردان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مانند، در چنین مواقعی فریب بازدهی بازار سرمایه را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خورند و به سوی آن می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آیند. همین افراد به عنوان سهام‌داران غیرحرفه‌ای وارد بازار سهام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و با کوچک‌ترین اتفاق و خبر در دنیای سیاست، خرید و فروش‌های هیجانی در بازار سهام را دامن می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زنند. این موج در سال 92 نیز به اوج‌گیری شاخص بورس دامن زد و پس از آن با فروکش کردن هیجانات، دوران زیان‌دهی غیرحرفه‌ای‌ها آغاز شد. آنها که با امید چند برابر شدن سرمایه خود و با اتکا به تبلیغات مسئولان وارد بورس شده بودند طی 4 سال گذشته با افول شاخص بورس، وارد دام زیان‌دهی شدند. حالا تاریخ در حال تکرار شدن است.
تکرار تاریخ
از اواخر سال گذشته که زمزمه خروج امریکا از برجام و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران قوت گرفت، بار دیگر نشانه‌های تحریک بازارهای ارز، طلا و بورس نمایان شد. طبق معمول ابتدا بازار ارز و طلا ملتهب شد و به اوج هیجان رسید اما بار دیگر بازار سرمایه نیز روی موج هیجان قرار گرفت. این در حالی است که بورس محلی برای معاملات سهام شرکت‌ها از سوی افراد حرفه‌ای است. بخش مهمی از بازار در اختیار سهام‌داران حقوقی است و بخشی از آن را حقیقی‌ها در اختیار دارند. از این نظر بورس متفاوت از بازارهای موازی نظیر ارز و طلا است چراکه شرکت‌ها و سهام‌داران حقوقی نقش مهمی در تحرکات این بازار دارند و برخی از افراد حقیقی حاضر در بورس نیز، سابقه طولانی در فعالیت بورسی دارند. با وجود این، در ایام خاص که بازارها ملتهب میشود، بورس نیز در امان نمی‌ماند و رفتار هیجانی در آن تعیین‌کننده میشود. همان اتفاقی که در سال‌های 91 و 92 رخ داد این‌بار در سال 97 تکرار شد. با خروج امریکا از برجام و چند برابر شدن نرخ ارز در بازار آزاد، بورس نیز با رفتار هیجانی سهام‌داران مواجه شد. هرچند در مقاطع مختلفی از تحولات بازار، رفتار هدف‌دار سهام‌داران حقوقی به عنوان بازارگردانان اصلی در سرنوشت بازار سهام تاثیرگذار بوده است اما رفتار هیجانی غیرحرفه‌ای‌ها نیز جهت‌دهی بازار سهام را بر عهده گرفته است. شاخص کل بورس به‌یکباره از 22 خرداد تا 9 مهر سال جاری از 96 هزار واحد به 195 هزار واحد رسید و بازدهی 103 درصدی را در فاصله 3 ماه و نیم رقم زد. این میزان جهش یادآور صعود بورس در پاییز و اوایل زمستان سال 92 است. اگر قرار باشد همان تجربه تکرار شود، باید منتظر ماند تا آنها که به واسطه تبلیغات گسترده بر روی بورس وارد بازار سهام شده‌اند به گونه‌ای پشیمان شوند چراکه احتمال بازگشت دوران افول شاخص وجود دارد.
در سال 1392، شاخص كل بورس اوراق بهادار تهران از 38 هزار و 40 واحد در ابتدای سال به 89 هزار و 500 واحد در پانزدهم دی‌ماه رسید كه نسبت به پایان سال 1391 به میزان 135 درصد افزایش داشت. در این تاریخ، قیمت اكثر سهام شركت‌های بورسی به حداكثر خود رسید و نسبت قیمت به درآمد انتظاری (P/E) كل بورس كه در پایان سال 1391 برابر 5.4 مرتبه بود، تا پایان دی‌ماه به 7.6 مرتبه افزایش یافت. پس از این تاریخ، شاخص‌های بورس با روند نزولی همراه بودند. در مجموع در پایان سال 1392 شاخص كل بورس با رشد 107 درصدی نسبت به ابتدای سال همراه بود. در این سال همه شاخص‌های قیمتی نسبت به سال گذشته با افزایش همراه بود. در این میان، شاخص‌های «مالی» و «بازار دوم» بیشترین رشد به میزان 159 و 142 درصد را در میان شاخص‌های قیمت دارا بودند. شاخص سهام شناور آزاد كه با هدف محاسبه وزن موثر شركت‌ها براساس درصد سهام شناور آزاد مورد محاسبه قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد، با افزایش 103 درصدی از 44620 واحد در پایان سال 1391 به 90978 واحد در پایان سال 1392 رسید.
تبعات رفتار غیرحرفه‌ای در بورس
بازار سهام بعد از 4 سال رکود از اواخر سال گذشته برخلاف رویه معمول اقتصاد ایران طعم رونق را چشید و موفق شد بخشی از سرمایه‌های سرگردان را به سوی خود جذب کند. جذب سرمایه به بورسی که سهم اندکی از تامین مالی اقتصاد ایران را بر عهده دارد، میتواند به افزایش تاثیرگذاری بازار سرمایه بر تامین مالی بخش‌های مولد بینجامد اما این اتفاق در مقاطع قبلی رخ نداد تا همچنان سهم بازار سرمایه از تامین مالی اقتصاد حدود 10درصد برآورد شود. علی سنگینیان رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران با اشاره به رشد اخیر بورس تهران می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گوید: حجم نقدینگی‌ای که در این مدت وارد بازار شد، حدود 4 تا 5 هزار میلیارد تومان بود که عمدتاً از سوی حقیقی‌ها و البته بازیگران غیرحرفه‌ای به بازار تزریق شد. در چنین شرایطی اگر نوسانی در بازار رخ دهد، این بازیگران که اطلاعات و آگاهی کمتری نسبت به بازیگران حقوقی دارند، متحمل زیان خواهند شد.
این کارشناس بازار سرمایه معتقد است: شاخص بازار سرمایه ابتدا رشد‌های خیره‌کننده‌ای را رقم زد و انتظار این بود که متولیان بازار با معرفی ابزارهای جدید، این نقدینگی را به سمت تولید هدایت کنند. اما این انتظار محقق نشد. در واقع متولیان سازمان بورس از این رشد برای تعمیق بازار بهره نگرفتند. در مقابل برای ورود سهام‌داران حقیقی به بازار تبلیغ شد و در پی نوساناتی که رخ داد، این گروه در معرض آسیب قرار گرفتند.
همایون دارابی، فعال بازار سرمایه در نشست کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران گفت: بازار سرمایه در سال جاری یک فرصت را تجربه کرد اما این فرصت از دست رفت. صنایع بورسی می‌توانستند پیش از آنکه در سال آینده به مرحله بحران برسند، با بهره‌گیری از رشد بازار سرمایه، تجهیز منابع کنند. اما برای این کار برنامه یا استراتژی مشخصی وجود نداشت.
آمارهای بورس نشان‌دهنده هجوم غیرحرفه‌ای‌ها به بازار طی ماه‌های اخیر است چراکه میزان سهم حقیقی‌ها از معاملات بازار سهام طی سال جاری به شدت افزایش یافته و از این نظر از حقوقی‌ها پیشی گرفته‌اند.
در اردیبهشت‌ماه سال جاری، ترکیب معاملات به‌گونه‌ای بود که 37 درصد معاملات معادل 2100 میلیارد تومان توسط حقیقی‌ها صورت گرفته و 63 درصد معاملات که معادل 3600 میلیارد تومان بود نیز به حقوقی‌ها اختصاص داشته است اما در شهریورماه این ترکیب تغییر کرده و تقریبا جابه‌جا شده است. به‌طوری‌‌که 2100 میلیارد تومان رقم معاملات حقیقی‌ها با رشد حدود شش برابری به بیش از 12 هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است و ارزش معاملات حقوقی‌ها نیز با 120 درصد رشد به 8 هزار میلیارد تومان رسیده است. بررسی این ارقام نشان‌دهنده حضور گسترده افراد غیرحرفه‌ای در بازار است و نتیجه آن افزایش رفتارهای هیجانی در بازار است. کسب روزانه 5 درصد سود، رقم قابل توجهی محسوب میشود آن هم در شرایطی که سپرده‌گذاری در بانک سالانه 20 درصد سود برای فرد حاصل میکند. بنابراین، افراد غیرحرفه‌ای برای ورود به بازار سرمایه تشویق شده‌اند.
پیش از این ورود غیرحرفه‌ای‌ها به بورس عموما از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری اتفاق می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌افتاد که در مقاطعی جایگزین سپرده بانکی برای افراد دارای سپرده‌های بلندمدت شده بود. این صندوق‌ها موسوم به (ETF) هستند. در شهریورماه که اوج معاملات رقم خورده است، سهم حقیقی‌ها در ETFها 24 درصد و سهم حقوقی‌ها نیز 75 درصد بوده است. حجم معاملات این صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه کمتر از 5 درصد است.
کارشناسان بازار سرمایه معتقدند که باید گسترش ابزارهای جانبی نظیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری به گونه‌ای در دستور کار بورس قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرفت که سهام‌داران غیرحرفه‌ای به آنها جذب شوند.
صعود در دوره کوتاه
شاخص کل بورس تهران در تابستان با رشد حدود 47.5 درصدی مواجه شد که حاصل رشد ۵۱ هزار و ۱۳۷ واحدی شاخص در این فصل بود. رشد پرشتاب بورس عمدتا در صنایع کالایی و دلارمحور بورس رقم خورد. در این میان هجوم سرمایه‌های خرد به ویژه در معاملات شهریورماه در رشد قیمت سهام موثر بود. بررسی‌ها نشان میدهد در تابستان سال جاری بیش از ۲ هزار و ۳۰۵ میلیارد تومان از پرتفوی سهام‌داران حقوقی به سبد سهام حقیقی‌ها منتقل شد. در مجموع در تابستان سال جاری بیش از ۱۲۱میلیارد و ۲۲۶ میلیون سهم به ارزش حدود ۳۳هزار و ۳۸۰ میلیارد تومان بدون احتساب معاملات بلوکی و اوراق مشارکت بین معامله‌گران دست به دست شد. میانگین حجم معاملات در دومین فصل از سال یک میلیارد و ۹۲۴ میلیون سهم بوده است که نسبت به فصل بهار افزایش ۱۴۵درصدی را نشان میدهد. میانگین ارزش معاملات خرد سهام در تابستان بالغ بر ۵۳۰ میلیارد تومان بوده است که نسبت به سه ماه اول سال افزایش ۲۵۸ درصدی را تجربه کرده است.
با وجود کاهش نرخ رشد در بخش صنعت طی ماه‌های گذشته از سال جاری، صنایع بورسی در تابستان با رشد شاخص مواجه شدند. صنعت استخراج نفت با تک‌نماد حفاری با بازدهی بیش از ۱۷۵ درصدی در صدر قرار دارد. صنعت استخراج زغال‌سنگ نیز با ثبت بازدهی ۱۱۳ درصدی رتبه دوم جدول صنایع با بیشترین بازدهی را در تابستان سال جاری به خود اختصاص داد. در بین صنایع بزرگ‌تر بازار گروه فرآورده‌های نفتی با ثبت رشد حدود ۷۸ درصدی رتبه چهارم جدول بازدهی صنایع در فصل دوم سال را به خود اختصاص داد. گروه محصولات شیمیایی و فلزات اساسی نیز در تابستان به ترتیب رشد بیش از ۵۴ و ۴۴ درصدی را تجربه کردند. عمده رشد شاخص گروه محصولات شیمیایی و فلزات اساسی نیز در مردادماه رخ داد.
بررسی‌ها نشان میدهد شاخص گروه فلزات اساسی در شهریورماه تنها 4.6 درصد و شاخص گروه محصولات شیمیایی حدود 9.7 درصد رشد را تجربه کرده‌اند. در این میان رشد حدود ۵۴ درصدی صنعت خودرو در تابستان سال جاری اتفاق افتاده است. انتظار برای آزادسازی قیمت خودرو از دلایل اقبال به این صنعت به شمار میرود.
سهم بازار سرمایه از اقتصاد
مطالعاتی که پیش از جهش اخیر بورس انجام شده نشان میدهد که سهم بازار سرمایه از اقتصاد ایران معادل 23 درصد است. این مطالعات بر اساس داده‌های آماری کشورها به فدراسیون بورس‌هاي بین‌المللی در ژانویه سال 2017 انجام شده و نشان میدهد که نسبت ارزش بازار سرمایه به تولید ناخالص داخلی ایران 23 درصد است، اما اخیرا با جهش قابل توجهی که ارزش معاملات بازار سرمایه طی ماه‌های اخیر داشته است، سهم بازار سرمایه از اقتصاد ایران به بالای 50 درصد رسیده است. طبق گفته شاپور محمدی، اگر رقم ارزش بازار سرمایه را بر تولید ناخالص داخلی تقسیم کنیم، به سهم 51.1 درصدی این بازار از تولید ناخالص داخلی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رسیم.
ارزش بازار بورس و فرابورس از میانه سال 96 تاکنون 112 درصد رشد داشته است. شاخص بورس تهران و فرابورس در طی این مدت 140 درصد رشد داشته است. تعداد شرکت‌های بورس و فرابورس در حال حاضر 594 شرکت عنوان شده است که 120 شرکت آن طی 5 سال گذشته اضافه شده‌اند.
طبق گفته رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، ارزش کل تامین مالی بورس در دولت دوازدهم بیش از 120 هزار میلیارد تومان بوده است. شاپور محمدی تعداد صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک را 200 صندوق اعلام کرده است. از ابتدای دولت یازدهم تعداد صندوق‌های سرمایه‌گذاری 65 درصد رشد داشته است.
