درسی که نوبلیست ها به بانکداران دادند

نگاهی به تحقیقات این دانشمندان که یکی از آن ها در دوره ای رئیس بانک مرکزی آمریکا هم بوده، نشان می دهد که چگونه سالم سازی نظام بانکی برای پیشگیری از رکود و بیکاری ضروری است. همچنین ضرورت ایفای نقش بانک ها برای هدایت سپرده های بانکی به سرمایه گذاری های مولد را بیش از پیش آشکار می سازد.

 

غیرمجازهای بانکی در دهه 90 و بلایی که بر سر مردم آمد

 

 بانک ها در کشور ما تا سال های اخیر از یک حاشیه امن و حمایت حداکثری دولت برخوردار بوده اند، اما این مانع از این نشد که خیلی اتفاقات و رویدادهای تلخی در این حوزه برای مردم و اقتصاد رخ ندهد، نظیر آن را می توان در موسسات مالی غیر مجاز در دهه گذشته دید.

 

یکی از رویدادها در آن زمان به اصطلاح هجوم بانکی بود. یعنی مردم در اثر شنیدن  اخبار یا حتی شایعات منفی به بانک یا موسسه مد نظر برای برداشت سپرده های خود هجوم می بردند و نتیجه آن می شد که آن موسسه مانند هر موسسه بانکی استاندارد دیگر، فعالیتش دچار اختلال می شد (بماند که آن ها اساساً از نظر شاخص های عملکرد سالم بانکی با یک موسسه مالی استاندارد فاصله زیادی داشتند)، در نهایت نیز دولت برای این که حفظ آبرو و امنیت کند در آن زمان 36 هزار میلیارد تومان پرداخت کرد که به عبارت بهتر این مبلغ از جیب تک تک مردم پرداخت شد و مردم هزینه آن را دادند.

 

بحران های مالی با منشأ بانکی

 

بازخوانی پدیده موسسات مالی غیر مجاز نشان می دهد که نحوه رویش و عملکرد موسسات غیرمجاز در دوره یاد شده، به طور کلی بر اثر بی انضباطی های حاکم بر سیستم پولی کشور بود، اما باید اذعان کرد که در سال های اخیر، این روند به طرز محسوسی تغییر کرده است. با این حال تجربیات دنیا نشان می دهد که امکان دارد  شبیه بلایی که بر سر آن موسسات آمد، برای بانک های عادی هم پیش بیاید.

 

این موضوع شرایطی را به وجود می آورد که در آن، وام گرفتن برای بنگاه های اقتصادی سخت می شود، حتی برداشت سپرده ها نیز به سختی صورت می گیرد؛ چرا که بازپرداخت تسهیلات بانک ها که عمدتاً از محل سپرده ها بوده، تدریجی است، اما مردم به یک باره سپرده هایشان را از بانک مطالبه می کنند.

 

در این شرایط اگر روند متوقف نشود و دولت مداخله نکند، در کلان ماجرا چه اتفاقی می افتد؟ مارپیچی از افزایش سریع بیکاری و ورشکستگی در کل اقتصاد به وجود می آید. بحرانی که ممکن است حتی به فروپاشی اقتصادی بینجامد. یک فروپاشی ناشی از بحران مالی و بانکی و حتی ابعاد آن ممکن است در دنیا نظیر رکود بزرگ 1930 فراگیر شود.

 

نوبل 2022 اقتصاد چگونه به مطالعات «بحران بانکی» رسید

 

از قضا جایزه نوبل اقتصاد که دوشنبه این هفته به طور همزمان به سه اقتصاددان آمریکایی یعنی «بن برنانکی»، «داگلاس دایموند» و «فیلیپ دیبویگ» اهدا شد، بابت تحقیقاتی است که آن ها در 40 سال گذشته درباره همین پدیده نقش بانک ها در بحران های مالی انجام داده اند،همان چیزی که به برخی ابعاد آن ناظر به اتفاقات داخلی اشاره شد.

 

گزارش اقتصاد آنلاین در تشریح اقدامات این اقتصاددانان حاکی از این است که دایموند و دیبویگ مدل‌های نظری ایجاد کردند که توضیح می‌دهد چرا بانک‌ها وجود دارند، چگونه نقش آن‌ها در جامعه، آن ها را در برابر شایعات مربوط به فروپاشی قریب‌الوقوع شان آسیب‌پذیر می‌کند و چگونه جامعه می‌تواند این آسیب‌پذیری را کاهش دهد. این مطالعات پایه و اساس مقررات بانکی مدرن را تشکیل می‌دهد.

 

برنانکی هم با تجزیه و تحلیل آماری و منابع تاریخی نشان داده است که چگونه بانک های ورشکسته نقش تعیین کننده ای در رکود بزرگ جهانی در دهه 1930 داشته اند و چگونه این بحران تا این حد عمیق و طولانی شد. این در حالی است که تا پیش از مقاله  برنانکی در سال 1983، تصور عموم این بود که بحران بانکی نتیجه یک اقتصاد رو به زوال است و نه علت آن.  

 

رکود بزرگ، عوامل و درمان ها

 

در این جا بد نیست اشاره ای خلاصه به فاجعه رکود بزرگ داشته باشیم. در آن دوران این پدیده ابتدا با یک رکود نسبتاً عادی در سال ۱۹۲۹ آغاز، اما در سال ۱۹۳۰ به یک بحران بانکی تبدیل شد. تعداد بانک‌ها در سه سال به نصف کاهش یافت که در بسیاری از موارد به دلیل هجوم‌های بانکی بود که در بالا به آن اشاره شد.

 

در نهایت نسخه نجات بخش اقتصاددانی به نام «کینز» از طریق مداخله پولی و به طور خلاصه چاپ پول دولت در اقتصاد، موجب رفع تدریجی رکود بزرگ در دهه 1930 شد. برنانکی با وجود این که عقیده داشت کمبود پول احتمالاً به تشدید رکود کمک کرده، اما معتقد بود که این سازوکار نمی تواند توضیح دهد که چرا بحران تا این حد عمیق و طولانی است.

 

وی در مقابل، نشان داد که علت اصلی در این میان، کاهش توانایی سیستم بانکی برای هدایت پس اندازها به سرمایه گذاری های مولد است. او همچنین دریافت که عواملی که به طور مستقیم با ورشکستگی بانک ها مرتبط هستند، سهم عمده ای از رکود را تشکیل می دهند.

 

نتایج مثبت یافته های نوبلیست ها

 

گزارش اقتصادآنلاین می افزاید: تحقیقات برنانکی، پشت عناصر حیاتی سیاست اقتصادی در طول بحران مالی ۲۰۰۹-۲۰۰۸ قرار گرفت. در آن زمان، برنانکی، رئیس بانک مرکزی ایالات متحده، فدرال رزرو بود و توانست دانش حاصل از تحقیقات را وارد سیاست کند. از سوی دیگر بررسی ها نشان می دهد در سال های اخیر و با شیوع کرونا در سال 2020 نیز، تحقیقات و بینش برندگان امسال نوبل اقتصاد، نقش مهمی در حصول اطمینان از تبدیل نشدن بحران اخیر به رکودهای جدید با پیامدهای ویرانگر برای جامعه ایفا کرده است.

 

پای درس نوبلیست ها برای اقتصاد ایران

 

براساس گزارش خراسان، با شیوع موج جدید بانکداری با عنوان بانکداری خصوصی در کشور ما از دهه 80 ، نظام بانکی کشور دچار نابسامانی های فراوانی شده که اگر حمایت دولت، تحمل مردم در برابر تورم های پولی ناشی از شیوع بانکداری مسموم در اقتصاد ایران و ... نبود، شاید امروز دیگر اسمی از برخی بانک ها را نمی شنیدیم.

 

با این حال، آثار سوء این موضوع در اقتصاد ایران و در قالب تورم بالا و رشد کم به وضوح نمایان است. با این اوصاف، تحقیقات نوبلیست های 2022 بیش از پیش برای کشور ما ضرورت سالم سازی نظام بانکی برای پیشگیری حداکثری از هجوم های بانکی، رکودهای اقتصادی و نیز بیکاری را آشکار می کند.

 

همچنین از سوی دیگر، می توان به درس مهم لزوم عملکرد بانک ها در راستای هدایت سپرده های بانکی به سرمایه گذاری های مولد اشاره کرد، موضوعی که هم اینک هم در نظام بانکی ما به عنوان یک معضل اقتصادی ادامه دارد.

 

*محمد حقگو