ایستانیوز:؟ درآمدهای مالیاتی چگونه در ایران رشد می کند و برای تضمین روند رشد آن باید چه کرد؟
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)،در کشورهایی با اقتصادهای تک محصولی که صادرات منابع طبیعی حرف اول را در تامین درآمدهای دولت می زند، کمتر دولتی به مالیات به عنوان یک منبع جدی و اصلی برای تامین درآمد کشور توجه می کند. سال هاست که تن اقتصاد ایران به جیره نفتی که راحت به دست می آید، عادت کرده و به همین دلیل، مالیات به عنوان ابزاری برای به تعادل رساندن دخل و خرج کشور، کمتر مورد توجه بوده است. سال هایی که نوسان قیمت نفت، دست دولتمردان را برای نوشتن بودجه تنگ کرد، اقتصاد ایران هزاران رویا برای زندگی بدون نفت در سر پروراند و به ساماندهی نظام مالیاتی فکر کرد، اما این جدایی هرگز انجام نشد.
پس از سال 97، خروج ترامپ از برجام و تشدید تحریم ها علیه اقتصاد ایران، فروش نفت ایران در دوره هایی به صفر نزدیک شد که نوسان در بازار ارز و افسارگسیختگی هرچه بیشتر تورم، از آثار آن بود. در این دوره، بازهم مالیات به عنوان یکی از گزینه های دولت برای تامین درآمد روی میز قرار گرفت. اما نتیجه چه بود؟
در سال 97 از 113 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی پیش بینی شده، 109 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی محقق شد.
در سال 98 هم، دولت 143 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی وصول کرد و هم چنین 25 هزار میلیارد تومان عوارض از محل قانون ارزش افزوده دریافت شد.
براساس بودجه سال 99، دولت باید 195 هزار میلیارد تومان درآمد از محل مالیات کسب کند. گزارش مرکز آمار نشان می دهد در فصل نخست سال جاری، با وجود همه گیری کرونا دولت توانسته 51 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی وصول کند. هم چنین دولت تا هفته نخست مهرماه سال جاری، بیش از 70 هزار میلیارد تومان از محل فروش اوراق دولتی، درآمد کسب کرده است.
تجربه سه سال گذشته از سال 97، به عنوان یک دوره دشوار در تامین درآمدهای نفتی نشان می دهد، دولت ها اگر بخواهند(هرچند متاثر از فشارهای خارجی) می توانند سهم درآمدهای مالیاتی از بودجه را افزایش دهند. اما آیا می توان به تداوم این روند و کاهش سهم نفت در بودجه به نفع مالیات امید بست؟ درآمدهای مالیاتی چگونه در ایران رشد می کند و برای تضمین روند رشد آن باید چه کرد؟
پژوهشگران در بررسی وضعیت نظام مالیاتی در ادوار گذشته دریافتند سیاست های مالیاتی دولت نقش چندانی در افزایش درآمدهای مالیاتی ندارد و افزایش درآمدهای مالیاتی، تنها ناشی از رشد پایه مالیاتی بوده است. آن ها در تحلیل سال های گذشته از انقلاب اسلامی تا سه سال گذشته از اوایل دهه 90، از دو مفهوم کشش مالیاتی و شناوری مالیاتی استفاده کردند که در ایران، کمتر در پژوهش های اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است.
کشش مالیاتی به معنای تغییر درآمدهای مالیاتی به دلیل تغییر پایه های مالیاتی است. در واقع این تغییرات را تغییرات «خودکار» می دانند و کشش مالیاتی این نوع تغییر را اندازه گیری می کند. اما شناوری مالیاتی به معنای تغییر درآمد مالیاتی با تغییر در پایه مالیاتی و تغییر در نرخ ها، قوانین و کارآیی مدیریت مالیاتی است. این نوع تغییرات را تغییرات اختیاری می دانند و میزان اثربخشی آن در درآمدهای مالیاتی را با مفهوم شناوری مالیات اندازه گیری می کنند. در واقع شناوری، اثر تغییرپایه های مالیاتیِ ناشی از رشد اقتصادی و اثر سیاست های مالیاتی را نشان می دهد. در حالیکه کشش صرفا اثر تغییرات پایه مالیاتی ناشی از رشد اقتصادی را نشان می دهد. به عبارت ساده تر، شناوری مالیاتی به شما می گوید آیا سیاست های مالیاتی اثربخش بوده است یا خیر. شناوری مالیاتی به تشخیص نقاط ضعف و قوت سیستم های مالیاتی در سال های گذشته می پردازد و تعیین می کند تا چه اندازه به اصلاح و بهبود نظام های مالیاتی توسط مسئولان مالیاتی نیاز داریم.
یافته های پژوهشگران نشان می دهد در بلندمدت سیاست های مالیاتی نقش چندانی در رشد درآمدهای مالیاتی در ایران نداشته است. هم چنین در کوتاه مدت، این سیاست ها نه تنها افزایش درآمدهای مالیاتی را باعث نشده بلکه زمینه کاهش آن را هم فراهم کرده است. درواقع درآمدهای مالیاتی حاصل شده تنها نتیجه پاسخ خودکار این درآمدها به تغییر پایه های مالیاتی بوده است نه سیاست های مالیاتی دولتمردان.
پژوهشگران توصیه کرده اند دولت برای افزایش درآمدهای مالیاتی، دست از افزایش مکرر نرخ های مالیاتی و تغییر آن بردارد، چراکه این کار در کوتاه مدت درآمدهای مالیاتی را کم می کند و در بلند مدت، به کاهش انگیزه برای سرمایه گذاری دامن می زند. پیشنهاد پژوهشگران این است که دولت، بیش از تغییر نرخ های مالیاتی، بر رشد اقتصادی و توسعه پایه های مالیاتی تمرکز کند.
