ایستانیوز:درطول تاریخ کشورهای مختلفی اقدام به چندنرخی کردن نرخ ارز کردند، مثلا ونزوئلا در سال ۲۰۱۵ دو نرخ ارز رسمی را اعلام کرد که با در نظر گرفتن نرخ دیگری که در بازار سیاه وجود داشت، توانست عنوان کشوری را که سه نرخ ارز دارد کسب کند.
زمانی که اقتصاد یک کشور با شوک‌های ناگهانی روبه‌رو میشود، شوک‌هایی که مدیریت آنها دشوار است و میتواند اقتصاد را با چالش‌های سخت روبه‌رو کند استفاده از سیستم ارز چندنرخی اولین راه حلی است که به فکر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رسد. سیاستی که میتواند به دولت فرصت بدهد تا نرخ رشد هزینه‌های اصلی زندگی مردم را به حداقل برساند و در این بازه زمانی راهی برای حل معضلات اقتصادی در کشور پیدا کند. این سیستم به دولت اجازه میدهد تا زمان بیشتری برای حل معضلاتش داشته باشد ولی سوال اصلی این‌جاست که آیا این سیاست در درازمدت اثرگذار است یا باید به عنوان یک زنگ تفریح یا عاملی برای وارد کردن شوک به اقتصاد کشور مورد استفاده قرار بگیرد؟
در طول تاریخ این سیاست بارها استفاده شده است و استفاده از این سیاست به کشور خاصی اختصاص ندارد بلکه شمار زیادی از کشورهای در حال توسعه و صنعتی از این سیاست بارها استفاده کرده‌اند. به گزارش سایت اینوست دیتا، در سال ۱۹۷۱ میلادی فرانسه اولین کشوری بود که سیستم ارز دونرخی را استفاده کرد تا برای حل معضلات اقتصادی به دنبال راه حلی اساسی باشد. در سال ۱۹۷۳ میلادی ایتالیا هم از این سیستم استفاده کرد تا فرصتی برای اصلاح سیاست‌های اقتصادی و حفظ دارایی‌های کشور داشته باشد. در فاصله سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۵ میلادی یعنی در دوره اصلاحات اقتصادی در چین، سیستم ارز دونرخی در این کشور استفاده شد. چنین وضعیتی در سال‌های بحرانی اقتصادی در افریقای جنوبی یعنی در فاصله سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۵ میلادی هم وجود داشته است ولی مطالعات تاریخی نشان داده است که هیچ‌گاه اجرای این سیاست در درازمدت نتوانسته است نتایج مطلوب اقتصادی را برای کشور به همراه بیاورد. در این‌جا گذری بر تحولات اقتصادی دنیا و مطالعه تاثیر این سیاست در جریان این تحولات انجام میشود.
با اصلاح نظام اقتصادی و تجاری، سیستم ارز تک‌نرخی اولویت پیدا کرد
در جریان اصلاحات درسیستم تجاری و اقتصادی دنیا در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی، بسیاری از کشورهای امریکای لاتین نظام ارزی چندنرخی را به عنوان نظامی نادرست و مانع رشد تجارت و توسعه اقتصادی معرفی کردند و در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی بود که تقریبا تمامی کشورهای دنیا سیستم ارز تک‌نرخی را به عنوان یک عامل حمایت‌کننده رشد تجارت و تولید در کشورشان تثبیت کردند. از آن سال تاکنون هر زمان کشوری با کمبود منابع ارزی روبه‌رو شده یا بحران اقتصادی را تجربه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند، از سیستم ارز چندنرخی برای دوره‌ای کوتاه استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند تا دولت فرصت لازم برای اصلاحات را داشته باشد و در این دوره هم موجودی ارز کشور با سرعت تخلیه نشود.
ارز چندنرخی که یکی از روش‌های کنترل سرمایه است در کشورهایی استفاده میشود که با بحران ارزی و پولی روبه‌رو می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. چندنرخی کردن ارز را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان راهی برای سهمیه‌بندی کردن ارز موجود در کشور دانست و مانند سهمیه‌بندی کالاهای فیزیکی و سرمایه‌ای دیگر، زمینه را برای رانت و سودجویی فراهم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. این سیاست در دوره کوتاه میتواند استفاده شود زیرا استفاده در دوره بلندمدت زمینه ایجاد تبعیض و رانت را ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. فایننشال تایمز بر این باور است که سیاست‌های مالی سخت‌گیرانه در کنار افت ارزش پول در یک کشور که منجر به ایجاد سیستم ارز چندنرخی میشود، نشانه شکست سیاست‌های اقتصادی است. البته اگر این وضعیت برای دوره طولانی وجود داشته باشد و با وجود چندنرخی بودن ارز دولت نتواند بحران‌های مالی خود را حل کند.
ونزوئلا سیستم ارز سه‌نرخی دارد
در طول تاریخ کشورهای مختلفی اقدام به چندنرخی کردن نرخ ارز کردند مثلا کشور ونزوئلا در سال ۲۰۱۵ میلادی دو نرخ ارز رسمی را اعلام کرد که با در نظر گرفتن نرخ دیگری که در بازار سیاه وجود داشت، توانست عنوان کشوری را که سه نرخ ارز دارد کسب کند. فایننشال تایمز نوشت: شاید بتوان ریشه بحران‌های اقتصادی امروز ونزوئلا را در بحران در بازار ارز این کشور دانست. البته ریشه بحران در بازار ارز هم بسیار قابل تامل و اهمیت است.
فایننشال تایمز در ادامه نوشت: هدف اصلی این کشور از چندنرخی کردن نرخ ارز کنترل توزیع موجودی ارزی محدودی است که کشور در شرایط بحرانی داشت به خصوص در شرایطی که قیمت نفت در بازار پایین بود و این کشور توان تامین هزینه‌های جاری خود را نداشت. ازطرف دیگر در شرایطی که افراد و شرکت‌های متقاضی دریافت ارز باید در فهرستی ثبت‌نام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند، دولت این امکان را داشت که شرکت‌های دریافت‌کننده ارز را انتخاب کند و به شرکت‌هایی ارز بدهد که به دلایل سیاسی و اقتصادی برای دولت منفعت دارد. این سیستم امکان تبعیض و رانت را افزایش میدهد.
در ایران هم بعد از تحریم اقتصادی سال ۲۰۱۲ میلادی به خصوص بعد از عدم فروش دلار به ایران، عدم خرید نفت ایران و عدم همکاری بانکی با این کشور، سیستم ارز چندنرخی برای حفاظت از موجودی ارزی کشوراستفاده شد. با وجود اینکه در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ میلادی ایران توانست بازار ارز را تک‌نرخی کند ولی با بالاگرفتن فشار تحریم‌ها به خصوص تحریم نفتی، دوباره فشار روی بازار ارز افزایش یافت و امروزه ما شاهد وجود ارز چهارنرخی در بازار ایران هستیم.
البته ونزوئلا و ایران تنها کشورهایی نیستند که در قرن بیست و یکم این تجربه را دارند. در سال‌های بحران اقتصادی در کشور آرژانتین هم چنین سیستمی پیاده شد.البته در کشور آرژانتین به دلیل بحران مالی و اقتصادی یا کمبود نقدینگی در کشور این وضعیت ایجاد نشد بلکه به دلیل اینکه نرخ ارز رسمی در این کشور بالاتر از ارزش واقعی آن تعیین و حفظ شده بود، بازار سیاهی تشکیل شد که در این بازار ارز مورد مبادله در آرژانتین با قیمتی کمتر از قیمت رسمی مبادله می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد. کاهش قیمت کالاهای اساسی باعث کم شدن درآمد دلاری آرژانتین شد. از طرف دیگر محدودیت در خرید دلار از بانک‌های خارجی هم باعث شد تا شرکت‌های فعال در این کشور امریکای لاتین توان واردات مواد اولیه و کالاهای میانی مورد نیاز برای تولید محصولات مختلف را نداشته باشند. با کاهش قیمت ارز در بازار سیاه آرژانتین، کالاهای صادراتی کشاورزی این کشور که یکی از منابع درآمدی دولت محسوب می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدند بازار بهتری به دست آوردند. یعنی دقیقا مسئله‌ای در مقابل وضعیت کشورهای ایران و ونزوئلا./ آینده نگر
