درباره نوسان بازار سکه آدرس غلط ندهیم

در چند ماه گذشته عده‌ای (بانک مرکزی) یکی از علل افزایش قیمت سکه را وجود بازار آتی سکه دانستند. بازاری که پس از تائید کمیته فقهی بازار سرمایه، با مجوز شورای عالی بورس تشکیل شده است و یکی از اعضای همین شورا، رئیس کل بانک مرکزی است.

 

بازار آتی سکه که بیش از 10 سال از فعالیت آن می‌گذرد، یکی از نوین‌ترین ابزار مالی قابل معامله در کشور است. موفقیت بازار آتی سکه به حدی مطلوب است که مسئولان بورس کالای ایران تصمیم گرفتند برای برخی از محصولات کشاورزی از جمله زعفران، این بازار را راه اندازی کنند، چرا که پوشش ریسک نوسان قیمت کالا یکی از اصول و اهداف این بازار است. اما موفقیت بازار آتی سکه به اینجا ختم نمی‌شود. ایجاد و راه اندازی ابزار نوین مالی اختیار معاملات (Option) برای سکه طلا را باید یکی دیگر از نتایج تجربه موفق بازار آتی سکه دانست.

 

حال این بازار متهم عامل گرانی سکه شده است. در این خصوص به نکاتی اشاره می‌شود:

 

1-    بر کسی پوشیده نیست که دلیل اصلی افزایش قیمت سکه ناشی از افزایش قیمت ارز (در بازار قاچاق، غیررسمی، حبابی و...) است. در نتیجه علت افزایش قیمت سکه را باید در بازار ارز جست‌وجو کرد. بازار ارزی که عامل افزایش قیمت در آن را صرافان معرفی کردیم و آنها از اصلی‌ترین (و شاید تنهاترین) فعالیت خود منع شدند. البته نتیجه این تصمیم جبری، افزایش مجدد قیمت ارز بود و دیگر نمی توانسیتم صرافان را عامل افزایش قیمت بدانیم. سپس در ادامه تصمیمات آنی (و صد البته کارشناسی!) مصوبات و دستورالعمل‌های جدید ارزی به صورت روزانه تصویب شد که حاصل آن ایجاد سامانه نیما بود. سامانه‌ای که با بررسی میدانی هم‌اکنون یک ماه است که هیچ فعالیتی جهت تامین ارز نداشته است. در ادامه این تصمیمات ارزی، ضمن تکرار وجود حباب قیمتی در بازار ارز، از ایجاد بازار ثانویه ارزی خبر دادیم. در این بازار نیز هنوز اتفاقی رخ نداده است. شکست‌های پیاپی سیاست‌های جدید ارزی علت مضاعف برای افزایش قیمت ارز بود. در نتیجه قیمت سکه طلا به تبعیت از بازار ارز، رکوردهای قیمتی جدیدی ثبت کرد.

 

2-    فروش سکه در بانک کارگشایی تا حدودی توانسته بود پاسخ تقاضای فیزیکی سکه را بدهد اما با توقف یکباره آن، التهابات در بازار سکه افزایش یافت. بانک مرکزی جهت کاهش التهاب قیمت، اقدام به پیش فروش سکه در سررسیدهای مختلف کرد. نکته جالب آنکه در قیمت‌گذاری این پیش‌فروش‌ها، ارز مبنای 4200 تومانی که تنها قیمت ارز رسمی و معرفی شده توسط خود بانک مرکزی بود، لحاظ نشد و قیمت‌گذاری با ارزی بیش از 4200 تومان انجام شد. این اقدام توسط بانک مرکزی سیگنالی به بازار طلا داد که قیمت ارز بیش از 4200 تومان اعلام شده است. با دریافت سکه‌های پیش‌خرید شده توسط ثبت نام کنندگان، بازار شاهد آن بود که سکه‌ای از این محل در بازار عرضه نشده و نه تنها قیمت سکه کاهش نیافت، بلکه باعث افزایش آن هم شد. بار دیگر پیش بینی های بانک مرکزی محقق نشد. شاید یکی از علل اصلی عدم فروش سکه توسط افراد ثبت نام کننده، آن باشد که افراد به دنبال سود کوتاه‌مدت و سفته‌بازی نیستند و حفظ ارزش دارایی خود را اولویت قرار داده‌اند. علت دیگر می تواند آن باشد که اعتماد عمومی به تصمیمات و صحبت‌های مسئولان اقتصادی کشور سلب شده است چرا که به عنوان نمونه صحبت‌های رئیس کل بانک مرکزی در اواخر تابستان سال گذشته درخصوص پیش بینی بازده بیشتر سپرده‌های بانکی نسبت به بازار ارز، هنوز در اذهان هست؛ پیش بینی که عکس آن محقق شد. در نتیجه سیاست پیش فروش سکه هم موفق نشد جلوی افزایش قیمت سکه را بگیرد و نتیجه جز حراج سرمایه ملی نبود. حتی جهت جلوگیری از شکست این سیاست، طرح گواهی اوراق سکه در بورس مطرح شد که هیچگاه عملیاتی نشد.

 

3-    مسئولان محترم بانک مرکزی بهتر از سایر افراد می دانند که افزایش نقدینگی در کشور چه عواقبی می تواند داشته باشد؛ به خصوص اگر حجم این نقدینگی از تولید ناخالص داخلی هم گذر کند. نقدینگی سرگردان می تواند وارد هر بازاری شود و تغییرات قیمتی محسوسی را ایجاد کند. به خصوص در بازارهایی که در سال‌های گذشته در رکود بوده باشند. بازار آتی سکه را نمی توان متهم افزایش افسار گسیخته نقدینگی در چند سال گذشته دانست. علت را باید در آزاد کردن سود سپرده بانکی در بهمن 92 دانست. اقدامی که آثار آن در زیان‌ده شدن بانک‌های کشور کاملا ملموس است. در نتیجه غول نقدینگی دیر یا زود به سمت بازارهای غیر مولد حرکت خواهد کرد که بازار طلا و سکه از این امر مستثنی نبوده و نیست.

 

4-    بازار آتی سکه با وجود حداکثر 100 میلیارد تومان سرمایه هیچگاه نمی تواند برای بازار نقدی سکه که به مراتب سرمایه‌ای چندین برابر بیشتر را در خود جذب کرده است، تعیین قیمت کند. بازار آتی سکه یک بازار استاندارد است و یکی از الزامات این استاندارد بودن، وجود بازار نقدی پویا با شفافیت قیمتی و نقدشوندگی بالا است. به همین خاطر بازار آتی مشتق شده از بازار نقد است. به نظر می‌آید که بهتر بود به جای متهم کردن بازار آتی سکه، از آن در جهت رسیدن به سیاست‌های خود بهره می بردیم. اگر مسئولان بانک مرکزی بازار آتی سکه را علت افزایش قیمت سکه می دانند و در نظر داشتند با پیش فروش سکه التهاب قیمتی را کنترل کنند، چرا در بازار آتی سکه ورود نکرده و به عنوان فروشنده سکه عمل نکردند؟ تا هم کاهش قیمت‌های آتی سکه باعث کاهش قیمت سکه در بازار نقد بشود (طبق استدلال مسئولان بانک مرکزی) و هم پیش‌فروش سکه را انجام داده بودند. نتیجه آنکه عدم استفاده از فرصت‌ها توسط بانک مرکزی در بازار آتی سکه، به معنی تهدید بازار نقد نیست.

 

5-    سرانجام مسئولان بورس کالای ایران تصمیم به تغییراتی در بازار آتی سکه گرفتند. کاهش زمان معاملات، شروع بازار آتی سکه از ساعت 13 و بعد از شروع بازار نقدی سکه، افزایش مکرر وجه تضمین معاملات، کاهش قیمت سقف خرید در معاملات، یک‌طرفه کردن بازار و در نهایت توقف خرید و فروش جدید. تا عملا مشخصه اصلی یک بازار که عرضه و تقاضا آزاد است نیز از بین برود. نتیجه کاهش قیمت در بازار آتی بود. اما بازار نقدی سکه نه تنها کاهش قیمت نداشت بلکه در سه روز بیش از 10درصد رشد قیمتی را ثبت کرد. سرمایه‌ها از بازار آتی به سمت بازار نقدی سکه رفتند تا دوباره ثابت شود با اقدامات دستوری و جبری نمی شود بازارها را کنترل کرد. باید پذیرفت بار دیگر بازار آتی سکه از اتهامی بی‌اساس تبرئه شد.

 

به نظر می‌آید این روزها که اجاره بهای مسکن افزایش یافته است، در راستای تعطیلی صرافان به علت افزایش قیمت ارز و تعطیلی بازار آتی سکه به علت افزایش قیمت سکه، باید منتظر تعطیل شدن مشاوران املاک به علت افزایش اجاره‌بها باشیم!