ایستانیوز:صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک (صیاد) انتظارات جامعه برای محو کلاهبرداری‌ها و سوء‌استفاده از ابزار سنتی معامله و پرداخت را برآورده نخواهد کرد بلکه تنها به دام دیگری برای محسور کردن بانکها و دور کردن آنان از چابکی بیشتر در انجام وظایف ذاتی شان بدل خواهد شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)، باوجود ادعای برخی مسئولان بانک مرکزی متحدالشکل کردن برگه‌های چک، استفاده از المان‌های متعدد امنیتی و چاپ بر روی کاغذهای ویژه، منجر به کاهش تعداد چک‌های برگشتی در کشور نمی‌شود.
بانک مرکزی بعد از آنکه موفق نشد تا چاپ چک‌ها را انحصاراً در قلمرو خود به انجام رساند در نهایت شورای پول و اعتبار را مجاب کرد تا برگه‌های چک صرفاً در چاپخانه دولتی به چاپ رسیده و تنها تفاوت ظاهری چک‌ها محدود به درج نشان هر بانک بر بالای برگه‌ها باشد. (چنین اتفاقی برای صنعت پرداخت هم افتاد و شرکت های پرداخت با وجودی که صاحب کارتخوان و شبکه بودند بالجبار نامشام را در روی کارتخوان، درگاه اینترنتی و فیش خرید، در کنار نام شاپرک درج کردند )
هنوز مشخص نیست این ایده بر اساس کدام الگوی جهانی طراحی و پیاده سازی شده چراکه در هیچ کجای دنیا، حتی آنها که بسیاری از امور جاری و روزمره شهروندانشان از طریق مبادله برگه‌های چک رتق‌و‌فتق می‌شود، برگ چک‌هاشان نه المان امنیتی دارد و نه فرم و شکل همسان و مشخص ، اساسا چک در بسیاری از کشورهای پیشرفته توسط خود مشتری طراحی و سفارشی‌سازی می‌شود و به تعداد نامحدودی هم می‌تواند در اختیارش قرار گیرد.
در کنار این مسئله باید به چک الکترونیک هم اشاره کنیم که اگر امضای الکترونیک مانند همه دنیا در کشور ما عمومی شده بود شاید اساسا چک مانند اسکناس چندان خریداری و علاقه مندی نداشت و حدود 90 درصد تراکنش های مربوط به چک از طریق چک الکترونیک انجام می شد.
فارغ از چک الکترونیک، حتی اگر نخواهیم تجربه های دنیا را مد نظر قرار دهیم اگر قصد بانک مرکزی این است که به چک اعتبار ببخشد و در سایه این امر تخلفات ناشی از چک‌های بلامحل را کاهش دهد یا اینکه نظارت بر مبادلات مبتنی بر چک را توسعه دهد باز هم راهکار درست ایجاد صیاد نیست.
چند نکته و یادآوری
به نوشته بانکداری الکترونیک، باید توجه داشته باشیم که سلب استقلال بانکها و به تعبیری خاطی فرض کردن آنها در ارائه دسته چک به افراد فاقد صلاحیت لازم، و سپس خلع‌ید آنها در ارائه ابزاری بنام چک به مشتریانشان، راه منطقی برای اعتباربخشی به چک نیست.
از زاویه دیگر، نمی‌توان با بی‌اعتبار کردن و نامطمئن نشان دادن بانک، متصدی باجه و مسئول شعبه که فرض شده آنها آگاهانه یا ناآگاهانه به افراد فاقد شایستگی اجازه دریافت امکانات کلاهبرداری (چک) می‌دهند، اعتبار را به چک بازگرداند بلکه ضورریست با درک درست مسئله، توسعه زیر ساختهای اعتباری و با متوجه ساختن مسئولیت مستقیم به سمت بانکها بانک و توسعه ابزارهای نظارت وکنترل داخلی، تعدی و تعلل شعبه و بانک از اجرای صحیح قانون و ارائه ناصحیح دسته چک به شخص نالایق کنترل و محدود شود.
همچنین باید به صورت مشخص آمار گرفته شود که چند درصد از دارندگان چک در زمره افراد فاقد شایستگی قرار می گیرند. آیا بحران اقتصادی که گریبانگیر همه است عامل اصلی است یا فساد افراد دارای چک. همچنین آیا ارزش سرمایه گذاری کلانی مانند صیاد را دارد یا می توان از راهکارهای متفاوت پیش رفت. اگر فرضا یک سال دیگر رکود پایان یابد یا امضای الکترونیک توسعه یابد آیا صیاد به سرنوشت سپاس مبدل نخواهد شد. البته سپاس راه نیافتاده متوقف شد اما صیاد کار نکرده متوقف می شود.
در همین حال باید تاکید داشت که اگر چه ممکن است قوانین و الزامات بانک مرکزی و نظارت نیز بخش از ریشه وضعیت چک باشند اما این ناراسایی قطع به یقین با مسکن ها موضعی ولی پرهزینه با سامانه‌هایی همچون چکاوک و صیاد و چک خاص حل نخواهد شد.
بخشی از مشکلات صیاد
یکی از چالش های مهم سامانه صیاد – به عنوان سامانه ای که قرار است تخلف‌ها را صید کند- آن است که امکان شناخت دقیق مشتری را ندارد .یعنی به قطع نظر از اینکه ناقض استقلال بانک ها ست چون مقدمات اصلی فراهم نیست نتیجه صدور چک چندان بهتر نخواهد شد.شاید اگر سامانه مدیریت متمرکز چک به عنوان بخشی از مرکز کنترل اعتبار کشوری( نه بانک مرکزی) ایجاد می شد نتیجه بهتری داشت.
برای روشن تر شدن موضوع پاسخ به این سوال مفید خواهد بود که سامانه صیاد به متقاضی چک که سابقه مالی نامعلومی دارد در حالی که سابقه اعتباری نامعلومی دارد اجازه دریافت چک جدید بدهد؟ طبعا نیاز به ارزیابی عملکرد پیشین متقاضی چک دارد تا بتواند متناسب با ریسک مربوطه اقدام به تائید یا رد درخواست نماید. بنابراین باید توجه‌ها به اولویت اول یعنی برنامه‌ریزی دقیق و سریع برای استقرار سامانه جامع اعتبارسنجی افراد در کشور معطوف شود. اگر این امکان وجود داشته باشد، پذیرنده چک پیش از قبول آن، عملکرد گذشته صاحب چک را ارزیابی و ریسک آنرا می‌سنجد. در غیر این صورت نه صیاد و نه هیچ سامانه دیگری اثرگذاری قابل توجهی نخواهد داشت و تنها برای ارائه آمار و ایجاد توجه در همایش ها و گرده همایی ها مناسب است.
در نهایت اینکه اصولا مسیر درست آن است که بجای پذیرش تمام مسئولیت توسط حاکمیت همانند تمام دنیا عمل کرده و چند بعدی به مسئله نگاه کنیم . در همین راستا به نظر می رسد برای اصلاح فرهنگ استفاده درست از چک ضروریست ضمن یک مالعه فراگیر از همه نیروهای اجتماعی و سیاسی و اقتصادی کمک بگیریم . در چنین شرایطی طبعا ضرورت ها تغییر خواهند کرد و طبعا بر اساس ضرورت های جدید راهکارهای جدید ارائه خواهد شد. قطع به یقین در راهکارهای جدید که ناشی از همگرایی تمام قوای اجتماعی است بانک مرکزی به امر ذاتی خود یعنی نظارت مبادرت و کمتر پا در کفش بانکها و شرکت های پرداخت خواهد کرد.
