بسیاری از کارشناسان معتقدند که اگر بخواهیم به شیوه منصفانه در مورد وضعیت عملکرد شرعی در نظام بانکی ایران به قضاوت بپردازیم باید گفت که باتوجه به نوسان نرخ تورم در کشور و رابطه سیاستهای بودجهیی و مالی دولت با سیاستهای پولی و ارزی، نمیتوان نظام بانکی کشور را 100درصد غیرربوی یا کاملا ربوی ارزیابی کرد و در این مسیر تنها باید از طریق عقود بانکی و روشها و ابزارهای بانکی هرگونه شبهه ربوی بودن عملیات بانکی را از بین برد و از همه مهمتر اینکه باید سپردههای بانکی و تسهیلات را به سمت مشارکت در تولید و ایجاد ارزش افزوده و رشد فعالیتهای مولد هدایت کنیم.
این کارشناسان میگویند اگر فعالیت بانکی به سمت مشارکت در تولید حرکت کند، به صورت طبیعی هرگونه فعالیت ربوی تبدیل به کار مولد شده و نتیجه آن به اقتصاد، اشتغال جوانان و بهبود درآمد خانوارها، شفاف شدن درآمد بانکها و دولت و سپردهگذاران و سهامداران بانکها منجر خواهد شد. یکی از مسائلی که در مناظره نامزدهای ریاستجمهوری مطرح شد، مشکلات نظام بانکی ایران، ازجمله ربوی بودن آن بود. این موضوع از جانب دو نامزد یعنی میرسلیم و هاشمیطبا، به شکل جدیتر مطرح شد و البته بارها از سوی برخی بزرگان دینی کشور نیز انتقاداتی به عملکرد نظام بانکی وارد شده است؛ بنابراین لازم است این مساله مورد بررسی قرار گیرد که آیا واقعا نظام بانکی ایران ربوی است و چه راهکارهایی برای مقابله با ربا در نظام بانکی ایران وجود دارد. ابتدا بهتر است به بیانات برخی نامزدهای ریاستجمهوری اشاره شود که دیدگاه آنان در مورد عملکرد شرعی در نظام بانکی ایران چگونه است. میرسلیم در مناظره سوم گفت: من با رباخواری در نظام بانکداری مخالفم که موجب بیچارگی خانوادهها شده و با آن میجنگم. مبارزه با فساد، خواسته مردم و رهبری است که جز با انتخاب افراد فساد ستیز و پاکدست امکانپذیر نخواهد بود. وی درباره اصلاح نظام بانکی و دغدغه مراجعی همچون آیتالله جوادی آملی مبنی بر ربوی بودن عملکرد بانکها گفت: انصافا دولت باید قدرشناس دلسوزی مراجع باشد. ایشان بارها تذکر دادند که چرا این مسائل پیگیری نمیشود؟ برخی بانکها با کلاه شرعی درست کردن دنبال رباخواری میروند. مسوولی که بانک دارد چگونه میخواهد با رباخواری مبارزه کند؟ هاشمیطبا دیگر نامزد انتخابات ریاستجمهوری نیز در چند مورد در زمینه وضعیت عملکرد نظام بانکی گفت: قانون بانکداری اسلامی کنونی، اسلامی نیست و باید یک بانکداری مدرن و مطابق مقررات جدید و شفاف و توانا ایجاد شود. بر این اساس، سوالی که اکنون وجود دارد این است که آیا تا زمانی که تورم به صفر نرسد نمیتوان انتظار غیر ربوی بودن فعالیتها را داشت یا اینکه باید رونق و رشد اقتصادی را شاهد باشیم تا فشار هزینه سود وام بانکی روی دوش تولید و خانوارها سنگینی نکند. کدام یک مهمتر است دولت باید مخارج خود را کنترل کند و تورم صفر شود یا بهرهوری و تلاش و کار در اقتصاد باید بهتر شود تا نظام بانکی همانطور که در بانکداری اسلامی انگلیس و مالزی و چند کشور دیگر تجربه شده بتواند با نرخ سود صفر و از طریق عقود قرض و مشارکت، عملا مانع از هرگونه ربا در قراردادهای بانکی شود؟ نظام بانکی با افزایش نقدینگی، معوقات کلان بانکی، عدم آموزش صحیح به مردم و کارمندان بانکها در رابطه با بانکداری اسلامی، وجود فساد در نظام بانکی، عدم ارتباطات موثر بانکهای ایران با بانکهای سایر کشورها و مسائلی از این قبیل مواجه است اما نقدی که به نامزدهای محترم و بسیاری از افراد دیگری که در مورد وجود ربا در نظام بانکی اظهارنظر میکنند، وارد است این است که اساسا راهکاری برای حل این مشکل ارائه نمیدهند و صرفا به بیان برخی کلیات و جملات کلیشهیی در مورد وضعیت رعایت عقود اسلامی در نظام بانکی ایران اشاره میکنند. وجود مشکلاتی در قانون و در اجرا نباید باعث شود که عملکرد همه نظام بانکی را ربوی تلقی کنیم، چراکه هم این قانون مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفته و هم اینکه براساس اکثر آمارهای منتشر شده در سطح بینالمللی، ایران، یکی از کشورهای دارای بالاترین دارایی در زمینه مالی اسلامی است. برای بهبود عملکرد نظام بانکی کشور، استفاده از چند راهکار، شامل متنوعسازی استفاده از عقود در نظام بانکی ایران، کاهش آییننامههای داخلی بانکها برای اجرای بهتر قوانین بانکی، بازنگری در شیوه اعطای تسهیلات در نظام بانکی کشور، ارائه آموزشهای لازم به کارکنان بانکها و مردم و مسائلی از این قبیل توصیه میشود. اصلاح قانون، میتواند به بهبود این وضعیت و پایان دادن به مشکلات نظام بانکی کشور کمک کند و به همین دلایل، طی سالهای اخیر، کارگروهی متشکل از اقتصاددانان، کارشناسان فقهی و اقتصادی و نمایندگان مجلس برای اصلاح قانون عملیات بانکی بدون ربا شکل گرفت و لوایح دوقلوی بانکی شامل قانون بانک مرکزی و قانون پولی و بانکی کشور در حال بررسی است که با تصویب و اجرای قانون جدید، زمینه برای بهبود عملکرد نظام بانکداری در کشور و پایان دادن به چنین گمانهزنیهایی در مورد عملکرد نظام بانکی ایران فراهم شود لذا از فرصت تشکیل دولت آینده و بررسی لوایح دو قلو باید استفاده و چالشهای اصلی بانکداری بدون ربا را ساماندهی کنیم./ تعادل