ایستانیوز:در سومین همایش بزرگداشت روز ملی آب، کنشگران و تحلیل‌گران از مشکلات این حوزه گفتند. رئیس اتاق ایران به بهره‌وری آب تأکید کرد. کاوه مدنی از ورشکستگی آب گفت و عده‌ای دیگر از راه‌حل‌هایی که می‌تواند چاره این مشکل، بحران یا ورشکستگی باشد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)، قبل از آن بارها شعار همایش و شعار یونسکو برای سال 2018 بر روی پرده نمایش قرار می‌گیرد: «راه‌حل‌های طبیعت برای آب». مجری برنامه صحبت خود را با دغدغه برای آب، آغاز می‌کند و از دغدغه امروز جامعه ایران می‌گوید در روز سیزدهم اسفندماه، روز «نوروز آب‌ها». وقتی روز دوم فروردین‌ماه به‌عنوان روز جهانی آب انتخاب می‌شود برخی از نمایندگان ایران در این مراسم، مانند مرحوم حسن حبیبی، نماینده وزارت نیرو و برخی از فعالان حوزه آب می‌گویند ازآنجایی‌که دوم فروردین‌ماه در ایران به دلیل آغاز سال نو، تعطیل است ازآن‌رو ممکن است این روز در ایران به‌خوبی قدر شناخته نشود و برای همین، روز 13 اسفندماه را از تاریخ ایران باستان به‌عنوان نوروز آب‌ها انتخاب می‌کنند. حالا سه سال پشت سر هم است که اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و در رأس آن مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب تلاش می‌کنند در این روز همایشی ملی برگزار کند.
پنج دهه مدیریت ناکافی در حوزه آب
مراسم با تلاوت آیاتی از قرآن مجید و اجرای سرود ملی جمهوری اسلامی ایران به‌طور رسمی آغاز می‌شود در میان مهمان‌های آن. بعدازآن محمدحسین شریعتمدار، دبیر همایش با خوش‌آمد گویی به مهمان‌ها گفته خود را آغاز می‌کند: نسل ما میراث‌دار پنج دهه مدیریت ناکافی در حوزه آب است؛ هیچ نسلی به‌اندازه ما وام‌دار این‌همه کج داری‌ها نیست. ما هیچ گزینه دیگری جز حل مسئله آب نداریم، آب مسئله و دغدغه جهانی است و این مشکل قابل‌حل است.
آیا ما می‌توانیم؟
شریعتمدار در پاسخ به این پرسش، می‌گوید ما باید مسئولانه پاسخ دهیم؛ در مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب، روی این مسئله خیلی کارکرده‌ایم. پاسخ ما به این پرسش مثبت است. اگر ما بخواهیم می‌توانیم اما این غیر از اقدام است؛ اگر این خواسته به اقدام نرسد، نه‌تنها به نتیجه ممکن نخواهد رسید بلکه وضع را بدتر می‌کند.
او ادامه می‌دهد: اگر به جداول مختلف بحران آب نگاه کنیم، می‌بینیم ما در کف تنش آب قرار داریم و هنوز از آن هدف پایین نرفته‌ایم. هنوز 1100 مترمکعب به ازای هر نفع آب‌داریم و ازنظر دانشمندان، با تکنولوژی جدید می‌توان شاخص امنیت غذایی را تأمین کرد. اما ما به‌سرعت در حال سقوط هستیم و فرصتی برای خطا نداریم. حداقل فرصت ما برنامه ششم توسعه است. در پایان برنامه ششم توسعه اگر نتوانیم 1.5 برابر آب را نجات دهیم، اقدامات بعدی پرهزینه خواهد بود.
او ادامه می‌دهد: سبقت و سرعت اقدامات تخریبی و انحطاطی از سرعت اقدامات ترمیمی بیشتر است. هماهنگی ناکافی، اتکا به راهکارها و اعتبارات دولتی درحالی‌که بودجه نفتی به پایان رسیده است، را مشکل می‌کند.
به گفته شریعتمدار ما اگر تعادل بخشی را به خود مردم واگذار کنیم شاید نتیجه بهتری از راهکارهای دولتی بگیریم.
بعد از شریعتمدار نمایش کلیپ ملی آب پخش می‌شود؛ شیشهِ آب کره زمین شکسته است و آب در این تنگ شکسته تمام‌شده است. بعد از پایان این کلیپ، مجمع خیرین آب‌رسان استان فارس را محمدمحسن مصلح، مدیرعامل مجمع معرفی کرد.
او از علاقه‌مندی خیرین در تأمین آب شرب روستاها و سابقه چندین ساله مشارکت مردمی در این امر خیر و با عنایت به بحران خشک‌سالی و مشکلات فزاینده مردم گفت. مجمع خیرین آب‌رسان در فروردین‌ماه سال 1394 مطرح و هیات نظارت بر تأسیس و فعالیت سازمان‌های مردم نهاد استان در خردادماه با این ایده موافقت کرده است.
مصلح می‌گوید دولت باید این تشکل‌ها را بپذیرند و اجازه ندهند این‌ها در قفس دل‌تنگی خود نمانند. تشکل‌های مجمع خیرین در مدت‌زمان کوتاه کارهای مهمی را انجام داده است.
به گفته مصلح تشکل‌ها می‌توانند در حد معجزه در حل مشکلات آب منطقه و مردم کمک کنند و حتی به حل این بحران و مهاجرت معکوس به روستاها کمک کنند.
ضرورت تمرکز دولت و بخش خصوصی بر بهره‌وری منابع آب
بعد از مصلح، نوبت به سخنرانی غلامحسین شافعی، رئیس اتاق ایران می‌رسد. او در همایش بزرگداشت روز ملی آب از ضرورت تمرکز دولت و بخش خصوصی بر بهره‌وری منابع آب گفت.
غلامحسین شافعی در سومین همایش بزرگداشت روز ملی آب ضمن اشاره به فعالیت‌های مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق ایران درزمینهٔ ارائه راه‌حل‌های ممکن برای خروج از وضعیت بحران آبی، بر ضرورت تمرکز دولت و بخش خصوصی بر بهره‌وری منابع آب تأکید کرد.
سخنرانی شافعی که به پایان می‌رسد نوبت به تقدیر از چهره‌های اثرگذار آب کشور می‌رسد و اعلام اسامی برگزیدگان سومین جشنواره ملی عکس می‌رسد. اهدای جوایز بعد از خوانده شدن بیانیه داوران جشنواره عکس به برگزیدگان اهدا شد. در این بیانیه به لزوم و اهمیت گزارش تصویری موضوعی به‌جای عکس‌های تک فریم در جشنواره بعدی تأکید شد.
در بخش بعدی برنامه، کلیپ بازچرخانی آب در فولاد مبارکه اصفهان نمایش داده شد؛ صنعتی آب‌بر که در آن به اهمیت آب در صنعت و وضعیت آب زاینده‌رود تأکید شد. بعد از نمایش کلیپ، کتاب «انسان و محیط‌زیست» توسط محمود امانی‌طهرانی، مدیرکل تدوین کتب درسی آموزش متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش معرفی شد.
بحث با این پرسش کلیدی شروع شد: چقدر در کتب درسی دانش آموزان ایرانی از پایه اول ابتدایی تا پایان متوسطه به مسئله آب و محیط‌زیست توجه می‌شود. امانی در پاسخ به این پرسش درباره کتاب علوم پایه ابتدایی و سهم آن کتاب از مباحت محیط‌زیستی گفت. در کتاب اول ابتدایی در فصل «زمین خانه پر آب»، در 7 صفحه به آب اشاره‌شده است و در کتاب پایه دوم ابتدایی به بحث «آب سالم و هوای سالم» تأکید می‌شود. این بحث تا پایان متوسط ادامه دارد. به گفته امانی از سال تحصیلی جدید کتاب «انسان و محیط‌زیست» در دوره دوم متوسط جز دروس اجباری دانش آموزان شده است. در این کتاب به مباحث اصلی محیط‌زیست توجه شده است.
به گفته او این مباحث عبارت‌اند از: آب سرچشمه زندگی، خاک، انرژی، هوا، گردشگری، زباله، تنوع زیستی. امانی به اهمیت این کتاب اشاره کرد، اشاره‌ای که بعدازآن کاوه مدنی، معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست به اهمیتان تأکید کرد و تدوین این کتاب را کار مشترک میان آموزش‌وپرورش و سازمان حفاظت محیط‌زیست معرفی می‌کند.
ورشکستگی آب داریم نه بحران
برای مشکلات متعدد، ازجمله مشکلات حوزه آب، محیط‌زیست و خاک از واژه «بحران» استفاده می‌کنند، مدنی سخنرانی خود را با گفتن این جمله شروع می‌کند. بحران موقعیت حاد یا حالت حدی را نشان می‌دهد که همه نیروها در آن موقعیت حاد همه نیروها کنار هم آمده و حل مشکل می‌کنند تا سیستم را به حالت اولیه برگردانند و یا شکست می‌خوردند. نمونه آن ساختمان پلاسکو است. در این بحران ساختمانی، همه برای حفظ ساختمان تلاش کردند، بعد از فروپاشی، بحران جدید یا همان نجات آتش‌نشان‌ها پیش آمد که آن‌هم شکست خورد.
او می‌گوید: وقتی آب را به‌عنوان بحران یا در شرایط حدی بحران می‌خوانیم، معنا دارد. کسی که از بحران حرف می‌زند که امید به بازگشت دارد. اما در بحران آب ایران، بسیج عمومی وجود ندارد. اگر کسی از بحران می‌گوید یعنی باور دارد که مشکل دریاچه ارومیه قابل‌حل است، تالاب‌های خشک‌شده بازگشت دارند و زاینده‌رود زنده می‌شود و منابع آب زیرزمینی برمی‌گردد. اما آیا طبیعت این‌قدر برگشت‌پذیری دارد تا هر موقع بخواهیم خراب کرده و هر موقع خواستیم درست کنیم.
او خود در جواب می‌گوید: این‌گونه نیست. خوشحالم که برخی از سازگاری با کم‌آبی می‌گویند. این بحران آب نیست، بلکه ورشکستگی آب است. ورشکستگی به معنای کمبود منابع است و در این حالت بدهی سیستم از موجودی سیستم بیشتر است. در اینجا دلیل و بهانه‌تراشی مهم نیست. وضعیت کنونی مملکت می‌گوید ما به‌اندازه آنچه تخصیص داده‌ایم منابع آبی نداریم.
در این صورت چه باید کرد؟
کاوه مدنی پاسخ می‌دهد: در شرایط ورشکستگی، منابع قابل جبران و بازگشت نیست اما در بحران ممکن است سیستم به حالت قبل برگردد. در ورشکستگی احیاپذیری کامل ممکن نیست و در اینجا بخشی از توان به احیاپذیری و بخشی به سازگاری برمی‌گردد. ما باید شرایط را پذیریم. در کنار احیا، و سازگاری، تغییر نوع نگرش لازم است. اینکه آب نیست را باید پذیریم و این تغییر نگرش است.
در ورشکستگی واکنش جامعه چیست؟
به گفته مدنی واکنش جامعه و متخصصان این است که 90 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و باید این بخش را تعطیل کرد. اما این اشتباه است و نمی‌توانیم به این راحتی نظر مردم را عوض کنیم. باید ببینیم را چگونه و برای چه استفاده می‌کنیم. خاک و آب را برای اشتغال‌زایی استفاده می‌کنیم تا زمانی که نتوانیم فرصت شغلی در بخش صنعت و خدمات ایجاد کنیم، مجبوریم این منابع را در حوزه کشاورزی استفاده کنیم. در این وضعیت نمی‌توانیم به آلترناتیو فکر کنیم. نقش بزرگ آب‌وخاک تأمین اشتغال است. ما در کنار تولید غذا به اشتغال‌زایی نیاز داریم. اگر در صنعت و معدن و خدمات اشتغال آفرینی کنیم می‌توانیم بخش سربار جامعه خود را منتقل کنیم. کشاورزی هم ترجیح می‌دهد به بخش صنعت وارد شود ولی در این شرایط این امکان نیست.
او گفته خود را چنین ادامه می‌دهد: مسئله بعدی این است که درصورتی‌که نتوانیم اشتغال‌زایی کنیم یعنی نمی‌توانیم نقش کشاورزی را در مسائل اجتماعی درک کنیم. از سوی دیگر کشور به غذا نیاز دارد و از قبل انقلاب تا امروز دغدغه گندم داشته‌ایم. البته دغدغه امنیت غذایی با خودکفایی تفاوت دارد.
او تصریح می‌کند: اگر بفهمیم به دنبال چه هستیم می‌فهمیم که به دنبال چه باشیم. بخش کشاورزی اقتصاد برنامه‌ریزی‌شده‌ای ندارد که از مصرف بهینه بگوییم. این گفته‌ها به معنای کاهش تولید غذا نیست بلکه باید از ظرفیت‌ها در جای دیگر بهره گرفت. کشورهای توسعه‌نیافته آب را جایی استفاده می‌کند که بازگشت سرمایه ندارد.
عدالت در تخصیص؛ چیستی و چگونگی؟
مسئله مهم دیگر عدالت در تخصیص است؛ این بخشی دیگری از گفته کاوه مدنی است. فرد ورشکسته باید در بازپرداخت بدهی خود عادلانه اقدام کند. وقتی مناطق، شهرها و استان‌ها از حجم آب و موجود و نیاز خود بی‌خبر است با هر ایده‌ای مخالفت می‌کنند. در کشورهای توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته آب چگونه استفاده می‌شود. اگر عدالت در تخصیص نباشد نمی‌توان به کاهش مصرف امیدوار بود. هیچ‌چیزی از بالا اصلاح نمی‌شود. اصلاح حکمرانی و تغییر از بالا به پایین چاره مشکل نیست. مدل اقتصادی حاکم بر کشور یا دولت پولدار در این شرایط جوابگو نیست. اقتصاد ایران در دوران گذار است و از تصدی‌گری وحشتناک دولتی فاصله می‌گیرد و بخش خصوصی قدرت می‌گیرد. در این شرایط الگوی دولتی، چاره کار نیست. اگر مردم بتوانند تغییر کنند می‌توان به آینده تغییر امیدوار بود.
مطالبه گری مردیم راه‌حلی برای مشکل
او مسئله بعدی را در مطالبه گری مردمی می‌داند. مطالبه گری با شناسایی اطلاعات ممکن است ولی ما هنوز اطلاعات‌پایه‌ای در اختیار نداریم حتی نمی‌دانیم که سطح حجم آب تجدیدپذیر در ایران چقدر است؟ حجم آب مصرفی در استان‌ها و شهرستان و تهران چقدر است؟ در این صورت مصرف‌کننده شهری و مصرف‌کننده روستایی همدیگر را محکوم می‌کنند. ما نباید بخش کشاورزی را در مقابل بخش شرب قرار دهیم این اولویت‌بندی تصنعی درست نیست و باید حس عدالت ایجاد کنیم.
گام بعدی شفافیت است
شفافیت یکی از مهم‌ترین نکته‌ای است که کاوه مدنی بران تأکید دارد. باید به مردم اطلاعات درست داد تا مردم با اعلام مستمر و دریافت مستمر اطلاعات شرایط را به‌طور دقیق درک کنند. در این صورت است که مردم به حکمران‌ها و سیاست‌گذاران اعتماد می‌کند. اگر مردم بدانند می‌توانند همراه شوند. انتقال اطلاعات باید به طرز سالم به مردم انجام شود. باید در این حوزه مستند صحبت کرد و مستند مطالبه کرد. شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات‌پایه لازم است ولی این اطلاعات وجود ندارد و این فاجعه است. تا باور عمومی وجود نداشته باشد تغییر سخت است. ما به باور عمومی در مشکل بی‌آبی رسیده‌ایم.
چه باید کرد و چرا به اینجا رسیده‌ایم؟
مدنی معتقد است: ما درباره ورشکستگی آبی روایت مشترکی نداریم و این باعث می‌شود نتوانیم به مرحله بعدی برسیم. ایجاد روایت مشترک لازم است و باید برای ایجاد و جمع‌آوری اطلاعات تلاش کنیم. خشک‌سالی امروز یک فرصت تاریخی برای کشور است. از سوی دیگر وقایع حدی است که در درازمدت سیستم را بیمه می‌کند. اگر سیستمی در اثر فشاری فرونریزد می‌تواند مقاوم‌تر شود. یعنی در این شرایط هیچ‌کس نمی‌گوید که آب‌داریم. ما باید روایت مشترکی از آب بسازیم و آن این است کارهای مهم و مشترکی را شروع کنیم و انجام دهیم.
