ایستانیوز:«نیمه‌شب است؛ سایه عابران پیاده، چند ثانیه قبل از خودشان از تاریکی بیرون می‌آید اما بلافاصله در روشنایی ویترین مغازه‌های تعطیل‌شده، محو میشود. صدای قدم‌ها تا چند ثانیه در گوش آدم می‌پیچد و دوباره سکوت، سهم خیابان میشود.
سعید، کنار صندوق صدقات ایستاده است. یک گونی سفید روی دوشش انداخته که نم پس داده و گله به گله سیاه شده است. صورتش تکیده شده و دندان‌هایش یکی در میان ریخته. کمی دور و بر را می‌پاید اما هراس به دل راه نمی‌دهد. سیخ بلندی را از روزنه باریک صندوق صدقات، وارد میکند و پس از چند دقیقه کلنجار رفتن، چند اسکناس 500 تومانی مچاله‌شده را بیرون میکشد. ماشین پلیس با چراغ‌های خاموش از کنارش رد میشود اما اعتنایی نمی‌کند. چند اسکناس دیگر بیرون میکشد و پس از چند دقیقه، در انتهای تاریک یک کوچه، محو میشود.»
شاید باور عمومی این باشد که مردم ایران، شهروندان خیری هستند و سالانه بخش قابل قبولی از درآمد خود را صرف امور خیریه می‌کنند اما آمارها، چه داخلی و چه خارجی، نقطه مقابل این باور را نشان میدهد؛ براساس یافته‌های مرکز آمار در تابستان 94، هر فرد بالای 15 سال در مناطق شهری، فقط 2 دقیقه از 24 ساعت زمان روزانه خود را صرف فعالیت‌های داوطلبانه و خیریه میکند. این فعالیت‌ها شامل ارائه خدمات به جامعه محلی و کمک به خانوارهای دیگر است که در مردان یک دقیقه و در زنان 3 دقیقه تخمین زده شده است. آمارها نشان میدهد فعالیت‌های خیرخواهانه در رتبه آخر معیارهای مورد بررسی برای تعیین چگونگی گذران وقت در نقاط شهری قرار دارد. نزدیک‌ترین معیار به این گونه فعالیت‌ها، مدت‌زمان صرف‌شده برای فعالیت‌های آموزشی و فراگیری است که 14 دقیقه برآورد شده است. نکته قابل توجه، کاهش یک‌دقیقه‌ای فعالیت‌های خیرخواهانه شهروندان ایرانی در تابستان 94 نسبت به زمستان 93 است. در این فصل، سه دقیقه از 24 ساعت، صرف فعالیت‌های داوطلبانه شده بود اما این آمار طی بهار و تابستان 94، روی 2 دقیقه متوقف شده است. در واقع زمانی که ایرانی‌ها برای کار خیر کنار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذارند، طی 10 سال اخیر از 3 دقیقه تجاوز نکرده است. مثلا آمار بهار 88 در این زمینه، عدد 3 دقیقه را نشان میدهد که البته سهم مردان 4 و سهم زنان 3 دقیقه برآورد شده بود. براساس یافته‌های تابستان 94، بیشترین وقت ایرانی‌ها با 13 ساعت و 12 دقیقه، صرف نگهداری و مراقبت شخصی میشود و بعد از آن خانه‌داری با 3 ساعت و 18 دقیقه و کار و فعالیت‌های شغلی با 2 ساعت و 55 دقیقه قرار دارد.
در کنار این آمارها، بررسی کمک‌های مالی ایرانی‌ها به موسسه‌های خیریه نیز از سهم کمتر از یک‌درصدی فعالیت‌های خیرخواهانه از درآمد سالانه هر خانوار شهری حکایت دارد. آمارها می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گوید 15 هزار موسسه خیریه در کشور وجود دارد که فقط 3 هزار و 500تای آنها از سوی سازمان اوقاف ساماندهی شده است. عدم شناسایی مناسب حدود 76 درصد از این موسسه‌ها باعث شده تا میزان دقیق کمک‌های مالی شهروندان به آنها هم مشخص نباشد. در این بین، موسسه‌های مشهوری مانند کهریزک و محک وجود دارند که گردش مالی‌شان تقریبا معلوم است. مثلا موسسه خیریه کهریزک که نگهداری و آموزش معلولان و سالمندان را دنبال میکند، در سال 95، حدود 78 میلیارد تومان هزینه کرده که 86 درصد معادل 67 میلیارد تومان آن از طریق کمک‌های مردمی به دست آمده است. موسسه خیریه محک هم که در راستای حمایت از کودکان مبتلا به سرطان گام برمی‌دارد در سال 93، حدود 120 میلیارد تومان کمک مالی از طرف مردم به دست آورده بود. اما این مبالغ در مقابل کمک‌های مالی ایرانی‌ها به کمیته امداد که یکی از مهم‌ترین نهادهای خیریه کشور محسوب میشود، ناچیز است.
براساس آمارهای کمیته امداد، ایرانی‌ها در سال گذشته حدود 2130 میلیارد تومان از طریق صندوق‌های صدقات، زکات، طرح اکرام ایتام و جشن عاطفه‌ها و نیکوکاری به این نهاد کمک مالی کرده‌اند. از طرفی طبق آخرین سرشماری سال 95، 24 میلیون و 196 هزار و 35 خانوار در ایران وجود دارد که با یک حساب سرانگشتی مشخص میشود سهم هر خانوار از کمک به کمیته امداد در سال گذشته، حدود 88 هزار تومان بوده است. به گفته مرکز آمار در سال 95، هر خانوار شهری به طور متوسط 31 میلیون و 700 هزار تومان در سال درآمد دارد که 88 هزار تومان، حدود 27 صدم درصد از آن میشود؛ این یعنی هر خانوار ایرانی در سال، فقط حدود 3 دهم درصد از درآمد خود را صرف کمک‌های مالی از طریق کمیته امداد میکند. البته به غیر از کمیته امداد، 15 هزار موسسه خیریه دیگر هم در کشور وجود دارد که به دلیل نامشخص بودن مجموع کمک‌های مردمی به همه آنها، «سازندگی» معیار خود درباره ناچیز بودن فعالیت‌های خیرخواهانه شهروندان را بر پایه همان کمک‌های مالی به کمیته امداد، به عنوان مهم‌ترین نهادهای خیریه کشور قرار داده است.
آمارهای جهانی نیز از سهم ناچیز ایرانی‌ها در کار خیر حکایت دارد؛ شاخصی به نام «شاخص جهانی بخشش» وجود دارد که براساس آن برترین بخشنده‌ها در دنیا معرفی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. سه معیار مهم در این شاخص تعریف شده است که براساس آن، رتبه‌بندی‌ها انجام میشود: «آیا افراد در ماه‌های قبل از نظرسنجی، پولی برای کارهای خیریه اهدا کرده‌اند؟ زمانی را صرف نیازمندان کرده‌اند؟ یا به یک غریبه کمک کرده‌اند؟» آمارهای کتاب جهانی از اعداد موسسه اکونومیست نشان میدهد پنج کشور برتر در این شاخص به ترتیب میانمار، امریکا، استرالیا، نیوزیلند و سریلانکا هستند. بر این اساس، 70 درصد جمعیت میانمار در سال 2015 به نیازمندان کمک کرده‌اند. میانمار، در جنوب شرق آسیا، از جمله کشورهای کمتر توسعه‌یافته است که براساس آمارهای سازمان ملل در سال 2015، از بین 188 کشور دنیا در رتبه 145ام از نظر توسعه‌یافتگی قرار گرفت. این کشور در سال 2016، شاهد کشتار مسلمانان روهینگیا به دست نظامیان دولت مرکزی هم بود. شاخص بخشش برای امریکا 61 درصد و برای استرالیا 60 درصد است. حتی 44 درصد از جمعیت کشور اوگاندا که سال‌هاست از جنگ داخلی رنج می‌برد هم در کار خیر سهیم‌اند. این در حالی است که در بین 27 کشور نخست این رتبه‌بندی، نامی از ایران دیده نمی‌شود. مقایسه این آمار با هزینه زندگی در کشورهای نخست هم معنادار است؛ براساس آمارهای اکونومیست، هزینه زندگی در ایران به نسبت کشورهای امریکا و استرالیا که در رده‌های بالای کمک به نیازمندان در دنیا قرار دارند، به مراتب پایین‌تر است.
البته آمارهای کمیته امداد نشان میدهد کمک‌های مالی ایرانی‌ها طی سال‌های 94 تا 96 به کمیته امداد افزایش داشته است. در سال 94، 1200 میلیارد تومان از کمک‌های مردمی نصیب این نهاد شد که 275 میلیارد تومان آن از محل صندوق صدقات، 230 میلیارد تومان از راه زکات، 350 میلیارد تومان از محل طرح اکرام ایتام و مبلغ باقی‌مانده هم از طریق جشن عاطفه‌ها و جشن نیکوکاری به دست آمد. این آمار در سال 95 به هزار و 475 میلیارد تومان رسید که 300 میلیارد تومان آن از طریق صندوق‌های خانگی، صندوق‌های نصب در ادارات و صندوق‌های مستقر در معابر شهری، 270 میلیارد تومان از راه زکات، 404 میلیارد تومان از محل طرح اکرام ایتام و بقیه نیز از طرق مختلف دیگر به دست آمد. مسئولان پیش‌بینی کرده بودند مشارکت‌های مالی مردمی در سال 96 به هزار و 730 میلیارد تومان برسد اما آمار نهایی حدود 300 میلیارد تومان بیشتر از این مبلغ شد. به گفته رئیس کمیته امداد، در سال 96، مبلغ 2 هزار و 130 میلیارد تومان کمک‌های مردمی به این نهاد رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل، افزایش 30 درصدی داشت. سهم صندوق صدقات از این مبلغ 300 میلیارد تومان، زکات 370 میلیارد تومان و طرح اکرام ایتام 550 میلیارد تومان برآورد شده است. در دو ماهه ابتدایی سال جاری هم، حدود 51 میلیارد و 600 میلیون تومان از طریق صندوق صدقات در اختیار کمیته امداد قرار گرفته است. به گفته مسئولان کمیته امداد، این کمک‌های مالی در بحث محرومیت‌زدایی، جمع‌آوری و در بین نیازمندان کشور توزیع میشود. بخشی از مبالغ زکات نیز صرف هزینه‌های حمایتی برای نیازمندان و بخشی صرف امور توسعه هر منطقه در ساخت مسجد، مدرسه و سایر اماکن عمومی شده است.
صندوق‌های صدقات یکی از آسان‌ترین راه‌ها برای کمک مالی است. به گفته مدیرکل هماهنگی امور اجرایی کمیته امداد، حدود 7 میلیون و 322 هزار صندوق صدقات اعم از خانگی، اماکن تجاری و معابر در کشور وجود دارد که از سال 95 تاکنون، ساماندهی آنها در حال اجراست و 80 درصدشان هم ساماندهی شده‌اند. براساس آمارهای کمیته امداد در سال گذشته، 300 میلیارد تومان کمک مالی از طریق صندوق‌های صدقات به دست آمده است؛ این یعنی موجودی سالانه هر صندوق، بدون در نظر گرفتن محل قرارگیری آن، حدود 41 هزار تومان است.
صندوق صدقات خیابانی در غرب تهران، پاتوق شبانه سعید است. هر از گاهی آنجا آفتابی میشود و در تاریکی، چند برگ اسکناس مچاله‌شده از درون صندوق بیرون میکشد... /یزدان مرادی/ آینده نگر
