ایستانیوز: در تاریخ ۳ دی ۱۴۰۳، عبدالناصر همتی، رئیس کل پیشین بانک مرکزی ایران، در نشست ارزی کمیسیون اقتصادی مجلس اظهار داشت که بر اساس گزارش بانک مرکزی، از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان آذر ۱۴۰۳، شاخص قیمت‌ها در ایران حدود ۲.۸ برابر شده است. با در نظر گرفتن تورم آمریکا، این شاخص حدود ۲.۷ برابر افزایش یافته است. بر این اساس، نرخ واقعی دلار که در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۷ هزار تومان بود، باید اکنون به حدود ۷۳ هزار تومان می‌رسید.
نرخ تورم در ایران و آمریکا:
- ایران: بر اساس داده‌های بانک مرکزی، تورم ایران از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان آبان ۱۴۰۳ حدود ۱۸۰ درصد بوده است.
- آمریکا: بر اساس اطلاعات منتشر شده از وب‌سایت فدرال رزرو، در مدت مشابه، تورم آمریکا معادل ۱۰ درصد بوده است.
تفاضل تورم ایران و آمریکا:
با توجه به این ارقام، تفاضل تورم ایران و آمریکا به ۱۷۰ درصد می‌رسد. طبق نظریه برابری قدرت خرید، نرخ ارز اسمی در ایران باید از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا انتهای آذر ۱۴۰۳ حدود ۱۷۰ درصد رشد می‌کرد. با توجه به اینکه نرخ ارز در ابتدای سال ۱۴۰۱ حدود ۲۷ هزار تومان بود، این افزایش به نرخ ۷۳ هزار تومان می‌انجامید.
فصل اول: نظریه برابری قدرت خرید و نرخ ارز واقعی
یکی از مهم‌ترین مباحث اقتصادی که در تحلیل نرخ ارز به کار می‌رود، نظریه برابری قدرت خرید (PPP) است. این نظریه به ما می‌گوید که نرخ ارز واقعی بین دو کشور باید به‌گونه‌ای باشد که قیمت یک سبد کالا در هر دو کشور یکسان شود. در صورت تفاوت تورم بین دو کشور، نرخ ارز اسمی (قیمت ارز در بازار) باید به‌طور معکوس تغییر کند تا قدرت خرید هر دو کشور برابر باشد.
نظریه برابری قدرت خرید به‌ویژه در مقایسه تورم بین دو کشور اهمیت پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، اگر تورم در یک کشور بیشتر از کشور دیگر باشد، ارزش پول ملی آن کشور کاهش می‌یابد و نرخ ارز آن باید به همان میزان افزایش پیدا کند تا قدرت خرید ملی حفظ شود. این نظریه می‌تواند در تحلیل نرخ ارز واقعی و محاسبه دلار در ایران کاربرد زیادی داشته باشد.
فصل دوم: تاریخچه تورم در ایران و آمریکا
برای محاسبه دقیق نرخ ارز و مقایسه آن با نرخ واقعی دلار، نیاز داریم تا تاریخچه تورم در ایران و آمریکا را بررسی کنیم. داده‌های بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد که از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان آبان ۱۴۰۳، تورم در ایران حدود ۱۸۰ درصد بوده است. این نرخ تورم به‌ویژه در مقایسه با تورم آمریکا که حدود ۱۰ درصد بوده، نشان‌دهنده فاصله زیاد بین تغییرات قیمت‌ها در دو کشور است.
تورم ایران نه‌تنها در نتیجه عوامل داخلی مانند سیاست‌های پولی و مالی نادرست، بلکه تحت تأثیر عوامل خارجی نیز قرار گرفته است. تحریم‌ها، کاهش صادرات نفت، و بحران‌های اقتصادی جهانی همه عواملی هستند که در افزایش تورم ایران نقش داشته‌اند. در مقابل، اقتصاد آمریکا به‌طور کلی از تحریم‌ها و بحران‌های بین‌المللی در امان بوده و نرخ تورم آن در مقایسه با ایران کمتر بوده است.
فصل سوم: محاسبه نرخ واقعی دلار بر اساس نظریه برابری قدرت خرید
با استفاده از داده‌های تورم ایران و آمریکا، می‌توانیم نرخ واقعی دلار را محاسبه کنیم. طبق نظریه برابری قدرت خرید، تغییرات نرخ ارز اسمی باید معادل تفاوت تورم بین دو کشور باشد. به عبارت دیگر، اگر تورم ایران ۱۸۰ درصد و تورم آمریکا ۱۰ درصد باشد، تفاوت تورم دو کشور ۱۷۰ درصد خواهد بود.
اگر نرخ ارز دلار در ابتدای سال ۱۴۰۱ برابر با ۲۷ هزار تومان باشد، با اعمال این تفاوت تورمی ۱۷۰ درصدی، نرخ ارز باید حدود ۷۳ هزار تومان می‌رسید. این محاسبه به‌طور تئوری درست است و بر اساس داده‌های موجود، قابل اتکا است. با این حال، باید به این نکته توجه کرد که در دنیای واقعی، عواملی همچون انتظارات تورمی، سیاست‌های ارزی دولت، و شرایط خاص اقتصادی ممکن است باعث انحراف از این نرخ محاسباتی شود.
فصل چهارم: تحلیل تأثیر عوامل مختلف بر نرخ ارز واقعی در ایران
گرچه محاسبات تئوری برابری قدرت خرید به‌طور کلی نرخ ۷۳ هزار تومان برای دلار را به‌عنوان نرخ واقعی نشان می‌دهد، اما واقعیت‌های اقتصادی ایران ممکن است باعث تغییرات زیادی در این نرخ شوند. به‌ویژه، در ایران دو فرض اصلی این نظریه – «نبود انتظارات تورمی» و «تجارت آزاد بین کشورها» – به‌طور کامل برقرار نبوده‌اند.
انتظارات تورمی در ایران همواره بالا بوده و مردم و بازارها همواره نگران افزایش قیمت‌ها و کاهش ارزش پول ملی هستند. این انتظارات می‌تواند باعث شود که بازار نرخ ارز را بالاتر از سطح واقعی آن بداند و تقاضا برای دلار بیشتر شود. همچنین، محدودیت‌های تجاری و تحریم‌های بین‌المللی باعث شده‌اند که تجارت آزاد بین ایران و سایر کشورها به‌طور کامل برقرار نباشد و این عامل نیز می‌تواند تأثیر زیادی بر نرخ ارز واقعی داشته باشد.
فصل پنجم: تفاوت سال‌های مبدا و تأثیر آن بر نرخ ارز
یکی از مسائل مهم در محاسبه نرخ ارز، انتخاب سال مبدا برای محاسبه تورم است. در ایران، دو سال مبدا مختلف برای محاسبه تورم در نظر گرفته شده است. بانک مرکزی ایران از سال ۱۳۹۵ به‌عنوان سال پایه استفاده می‌کند، در حالی که مرکز آمار ایران سال ۱۴۰۰ را به‌عنوان سال پایه در نظر گرفته است. این اختلاف در سال‌های مبدا می‌تواند تأثیر زیادی بر نتایج محاسبات داشته باشد و در نتیجه نرخ ارز واقعی به‌طور قابل توجهی تغییر کند.
اگر سال مبدا را از ۱۴۰۱ به سال‌های پیشین تغییر دهیم، نرخ ارز به‌طور چشمگیری متفاوت خواهد بود. برای مثال، اگر سال مبدا را ۱۳۹۴ در نظر بگیریم، نرخ ارز ۷۳ هزار تومانی به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. اما در صورتی که سال مبدا به سال ۱۳۹۸ تغییر کند، نرخ ارز حقیقی بالاتر خواهد رفت. این نکات نشان‌دهنده آن است که محاسبه نرخ ارز به‌طور دقیق نیازمند انتخاب سال مبدا صحیح است.
فصل ششم: بررسی شرایط بازار آزاد و قیمت‌های فعلی ارز
در نهایت، باید به شرایط فعلی بازار ارز و قیمت‌های فعلی دلار در بازار آزاد و صرافی‌ها توجه کنیم. اطلاعات موجود نشان می‌دهند که قیمت دلار در بازار آزاد ایران در تاریخ‌های اخیر به حدود ۷۸ هزار تومان رسید است، که بالاتر از نرخ ۷۳ هزار تومانی است که بر اساس محاسبات تئوری به‌دست آمده است.
این تفاوت ممکن است به‌علت عواملی مانند انتظارات تورمی، تقاضای بالا برای دلار، یا سیاست‌های ارزی دولت باشد. همچنین، قیمت دلار در صرافی‌ها معمولاً پایین‌تر از قیمت بازار آزاد است، که این تفاوت می‌تواند نشان‌دهنده تأثیرات سیاست‌های دولت در تنظیم بازار ارز باشد.
ملاحظات در محاسبه نرخ واقعی دلار:
با این حال، باید توجه داشت که این محاسبات بر اساس دو فرض مهم استوار است:
- نبود انتظارات تورمی: در صورتی که انتظارات تورمی در اقتصاد وجود داشته باشد، نرخ ارز ممکن است بالاتر از مقدار محاسبه‌شده باشد.
- تجارت آزاد بین کشورها: در صورتی که تجارت بین کشورها محدود باشد، نرخ ارز ممکن است تحت تأثیر محدودیت‌های تجاری قرار گیرد.
در ایران، از سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳، این دو فرض به‌طور کامل برقرار نبوده‌اند.
نرخ‌های فعلی دلار در بازار:
- بازار آزاد: بر اساس اطلاعات موجود، قیمت دلار در بازار آزاد در تاریخ ۴ دی ۱۴۰۳ حدود ۷۸,۵۰۰ تومان است.
- صرافی ملی: قیمت دلار در صرافی ملی در تاریخ ۳ دی ۱۴۰۳ حدود ۶۵,۶۳۰ تومان گزارش شده است.
نتیجه‌گیری:
با توجه به محاسبات تئوری و نرخ‌های فعلی بازار، نرخ واقعی دلار باید حدود ۷۳ هزار تومان باشد. اما با توجه به ملاحظات اقتصادی و شرایط خاص ایران، نرخ‌های فعلی بازار ممکن است بالاتر از این مقدار باشند. بنابراین، نرخ ۷۳ هزار تومان به‌عنوان نرخ واقعی دلار، در شرایط عادی و بدون در نظر گرفتن ملاحظات اقتصادی ایران، صحیح است.
