اقتصاد سریلانکا حتی پیش از این‌که تانک‌های روسیه وارد اوکراین شوند هم در خطر بود. فشار بدهی‌های خارجی از یک سو و کمبود درآمدهای توریستی به خاطر همه‌گیری کووید-19، باعث شد که دولت سریلانکا در ابتدای سال جاری به فکر جلب کمک از سوی صندوق بین‌المللی پول بیفتد. در حال حاضر با افت ارزش پول داخلی این کشور و تاثیر جنگ بر بازار کالا، باعث شده‌است که قیمت مصرف‌کننده در این کشور افزایش پیدا کند. وضعیت به شکلی شده‌است که ارتش سریلانکا به منظور آرام کردن مردمی که برای بنزین صف کشیده‌اند وارد صحنه شده‌است و امکان دارد این کشور بدهی‌های خود را نکول کند. از آن‌جایی که قیمت همه‌چیز، از نفت و گاز گرفته تا ذرت و گندم، افزایش پیدا کرده‌است، کشورهای دیگر هم نگران دچار شدن به سرنوشتی مشابه هستند.

 

مواد غذایی سهم زیادی از بودجه خانوار در کشورهای ثروتمند ندارند، اما در کشورهای در حال ظهور سهمی 20 درصدی و در کشورهای آفریقایی جنوب صحرا سهمی 40 درصدی را به خود اختصاص می‌دهند. قیمت مواد غذایی طی چند سال اخیر به اندازه کافی رشد کرده‌بود، زیرا اوضاع بد آب و هوایی و اختلال‌هایی پیش آمده در روند تولید، عرضه این مواد را کاهش داده‌بود. قیمت واقعی جهانی مواد غذایی، در ماه فوریه به رکوردی تاریخی رسید و از آن زمان تاکنون هم روندی صعودی داشته‌است.

 

یکی از عواقب این افزایش قیمت، افزایش فقر است. مرکز توسعه جهانی تخمین می‌زند تقریباً 40 میلیون نفر در سرتاسر جهان به خاطر جنگ روسیه و اوکراین از مرز فقر مطلق عبور خواهند کرد. افزایش قیمت کالاها هم در بسیاری از نقاط جهان مشکلات عدیده کلان اقتصادی ایجاد می‌کند.

 

 *وضعیت بد اقتصادهای در حال ظهور

 

مجموعه بدهی در سرتاسر اقتصادهای در حال توسعه و در حال ظهور سال گذشته به نسبت تولید ناخالص داخلی به رکوردی 50 ساله رسید. هزینه خدمت‏رسانی از سوی بانک‌ها افزایش پیدا کرده‌است، زیرا بانک‌های مرکزی سرتاسر جهان به منظور کنترل تورم، نرخ بهره را بالا برده‌اند. شرایط سخت اقتصادی فشار زیادی به ارز اقتصادهای نوظهور وارد کرده که همین مسئله منجر به افزایش هزینه بدهی‌های ارزی این کشورها شده‌است. دولت‌ها مجبور هستند ذخایر ارزی خود را برای حفظ نرخ ارز هزینه کنند. با توجه به این‌که بسیاری از دولت‌ها، یارانه‌هایی سخاوتمندانه در زمینه انرژی و مواد غذایی به خانوارهای خود ارائه می‌کنند، افزایش قیمت کالا می‌تواند چشم‌انداز مالی اقتصادهای نوظهور را پیچیده‌تر هم کند.

 

سریلانکا مثالی روشن برای این مسئله است. ذخایر ارزی این کشور از بیش از 8 میلیارد دلار در سال 2019 به چیزی در حدود 2 میلیارد دلار در سال جاری رسیده‌است. گرچه دولت این کشور هم از چین و هم هند درخواست کمک کرده‌است، نیازمند کمک از سوی صندوق بین‌المللی پول هم هست که گویا قرار است در ماه آوریل مذاکراتی را برای این مسئله بین طرفین شاهد باشیم.

 

مصر هم مشکلات خاص خود را دارد. این کشور تقریباً دو سوم از گندم مصرفی خود را وارد می‌کند که بخش عمده آن از روسیه و اوکراین به دست می‌آید. همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌کنید تا پیش از همه‌گیری کووید، هزینه واردات انرژی و مواد غذایی مصر چیزی در حدود 40 درصد از ذخایر ارزی این کشور را تشکیل می‌داد. سرمایه‌گذاران خارجی که از این وضعیت احساس خطر کرده‌اند، پول‌های خود را بیرون کشیده‌اند و همین مسئله باعث شد ارز مصر افتی 14 درصدی را تجربه کند. مصرف هم برای کمک سراغ صندوق بین‌المللی پول رفته‌است.

 

البته همه اخبار منفی نیست. اقتصادهایی که در زمینه تولید کالا متمرکز هستند از افزایش قیمت‌های ناشی از جنگ سود می‌برند. دولت‌های خاورمیانه که صادرکننده نفت هستند از این مسئله سود می‌کنند و هزینه بالاتر واردات مواد غذایی تنها بخشی از آن را مصرف می‌کند. ارز بعضی از کشورهای آمریکای لاتین هم از آغاز جنگ رشد کرده‌است، زیرا این کشورها هم عمدتاً صادرکننده نفت و غلات هستند. این‌طور به نظر می‌رسید که برزیل در سال 2021 به سمت بحران حرکت کند و نگرانی‌های زیادی در زمینه‌های تورمی و مالی داشتند. با این‌حال این کشور از جنگ نیروی حیاتی جدیدی پیدا کرده‌است. البته نباید فراموش کرد که عمده کشورهای دنیا از این جنگ متضرر خواهند شد.