به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)، اینکه آمار و اطلاعات در ایران به شدت کم و ناقص است، موضوعی است که همه اقتصاددانان روی آن توافق دارند. حتی یکسری از شاخص ها که در بیشتر کشورها سنجیده می شود مانند انتظارات تورمی در ایران اصلا سنجیده نمی شود. بعضی آماری هم که منتشر می شود، از سازمانی به سازمان دیگر متفاوت است. در این میان، شاخص تولید صنعتی که به‌روزترین شاخصی است که از وضعیت بخش حقیقی اقتصاد منتشر می‌شود، در بررسی وضعیت اقتصاد کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. دسترسی به شاخص‌های تولید ماهیانه به دلیل ارتباط شدید تغییرات سطح تولید صنعت و سیکل‌های اقتصادی، تعیین یا پیش‌بینی نقاط چرخش سیکل‌های تجاری بسیار مورد اهمیت است.

 

در حال حاضر آمار رسمی ماهیانه تولید، فروش و قیمت صنعت را هیچ‌یک از مراجع آماری تهیه نمی‌کند و تنها آمارهای در دسترس در بخش صنعت، شاخص تولید کارگاه‌های صنعتی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران است که با تأخیر سه‌ماهه پس از پایان هر فصل و به‌صورت فصلی منتشر می‌شود و همچنین شاخص قیمت صنعت را به‌صورت فصلی، مرکز آمار و ماهیانه را بانک مرکزی منتشر می‌کند. نکته مهم در گزارش‌های منتشره از سوی بانک مرکزی و مرکز آمار، عدم انتشار شاخص فروش بخش صنعت است. ازطرفی، مهم‌ترین ضعف این آمارها وقفه سه‌ماهه در انتشار داده‌ها (شاخص تولید بانک مرکزی و مرکز آمار و شاخص قیمت مرکز آمار) و بعضاً متوقف شدن انتشار آنها (شاخص قیمت ماهیانه بانک مرکزی) و نداشتن تواتر ماهیانه است. در این راستا، مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه و انتشار شاخص‌های تولید، فروش و قیمت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را به‌صورت ماهیانه در دستور کار خود قرار داده است که نتایج آن می‌تواند رهنمون مناسبی برای سیاستگذاران برای پایش وضعیت بخش حقیقی در اقتصاد ایران باشد. با استفاده از این شاخص می‌توان وضعیت صنعت در آینده را پیش‌بینی کرد و همچنین انتشار آن می‌تواند در پژوهش‌های دانشگاهی، سازمان بورس و صنایع وابسته به صنعت مورداستفاده قرار گیرد.

 

برای محاسبه این شاخص از گزارش‌های ماهیانه شرکت‌های بورسی استفاده می‌شود. شرکت‌های بورسی براساس استانداردها و توصیه‌های ذکر شده در تهیه شاخص تولید صنعتی در حال حاضر برحسب 4  Rev ISICبه 36 صنعت تفکیک شده‌اند. براساس دستورالعمل جدید نحوه افشای اطلاعات از سوی ناشران بورسی و فرابورسی، شرکت‌های تولیدی گزارش ماهیانه فعالیت خود را (که شامل عملکرد تولید و فروش به تفکیک اقلام محصولات می‌شود) با وقفه پنج‌روز کاری از انتهای ماه منتشر می‌کنند.

 

محاسبه شاخص تولید، فروش و قیمت صنعت براساس شرکت‌های صنعتی بورسی و ایجاد سری زمانی این شاخص‌ها به‌صورت ماهیانه گام اولیه در تحلیل وضعیت صنعت است، در گام‌های بعدی می‌توان با استفاده از سری زمانی موجود برآوردی از وضعیت صنعت در آینده نیز ارائه داد. همچنین باتوجه‌به زیرساخت روش محاسبه شاخص، در صورت نیاز وضعیت هر صنعت در زیربخش‌های اصلی می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد و تحلیل‌های دقیق‌تری از وضعیت صنعت ارائه شود.

 

طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها، در ایران آمارهای بخش تولید صنعت را به‌صورت فصلی دو نهاد بانک مرکزی و مرکز آمار ایران، همچنین شاخص قیمت صنعت را به‌صورت فصلی مرکز آمار و ماهیانه بانک مرکزی منتشر می‌کنند.

 

۱ .طرح کارگاه‌های بزرگ صنعتی (اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی): بانک مرکزی به دلیل نیاز به اطلاعات دقیق و منظم از تولیدات صنعتی کشور، در سال 1341 برای نخستین‌بار طرح بررسی آماری کارگاه‌های صنعتی را به نام صنایع منتخب به مورد اجرا گذاشت. هدف اصلی از اجرای طرح آمار صنعتی، بررسی تغییرات کوتاه‌مدت (با تأکید بر دوره سه‌ماهه) متغیرهای مهم فعالیت‌های صنعتی مانند تولید، قیمت، اشتغال و تشکیل سرمایه است. جامعه آماری این طرح شامل همه کارگاه‌های صنعتی با بیش از 100 نفر کارکن در سراسر کشور بوده که فعالیت آن طبق طبقه‌بندی صنعتی استاندارد بین‌المللی(ISIC) به‌عنوان فعالیت صنعتی شناسایی شده و در 24 رشته فعالیت مختلف منتشر می‌شود. طرح کارگاه‌های بزرگ صنعتی در هر دوره سه‌ماهه بررسی شده و نتایج آن در هرسال به‌صورت سه‌ماهه، شش‌ماهه، نه‌ماهه و سالیانه گزارش می‌شود. آمارهای موردنیاز این طرح از طریق مراجعه مستقیم در تهران و 78 شهر دیگر به همه کارگاه‌های صنعتی کشور (کارگاه‌هایی با 100 نفر کارکن و بیشتر) و تکمیل پرسش‌نامه جمع‌آوری می‌شود. نکته مهم این است که این آمار از سال 1397 به بعد منتشر نشده است.

 

۲ .طرح کارگاه‌های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیشتر (دفتر طرح‌های آماری مرکز آمار ایران): مرکز آمار ایران نیز طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر را از سـال 1351 به‌صورت سالیانه به‌جز سال‌های 1356 و 1357 در سراسر کشور اجرا کرده است. این طرح به‌منظور شـناخت ساختار صنعتی کشور، فراهم‌آوردن زمینه اطلاعاتی مناسب برای برنامه‌ریزی‌های توسعه صنعتی و ارزیابی نتایج اجرای این برنامه‌ها و نیز اتخاذ سیاست‌های اقتصادی صحیح اجرا می‌شود. جامعه آماری طرح شامل تمام کارگاه‌های صنعتی با بیش از 10 نفر کارکن در سراسر کشور بوده که در سال 1397 شامل بـیش از 29 هزار کارگاه صنعتی بالای 10 نفر کارکن است. نتایج این طرح دو سال پس از آمارگیری منتشر می‌شود و آخرین طرح در دسترس در سایت مرکز آمار مربوط به سال 1397 است. شاخص تولید صنعتی مرکز آمار و بانک مرکزی نیز کامال با یکدیگر یکسان نیستند و به دلیل یکسان نبودن منابع مورد بررسی به‌صورت کامل دارای هم حرکتی و همبستگی نیستند.

 

۳ .طرح آمارگیری از قیمت تولیدکننده و مقدار تولید محصولات صنعتی (دفتر شاخص‌های قیمت مرکز آمار ایران): مرکز آمار ایران در راستای انجام وظایف قانونی خود از سال 1375 اجرای طرح آمارگیری از قیمت تولیدکننده محصولات صنعتی را شروع کرده است. طرح مذکور از سال 1375 تا نیمه اول سال 1391، بر اساس سال پایه 1375، به‌صورت ماهیانه اجرا و نتایج آن منتشر شده است. از نیمه دوم سال 1391 تاکنون، این طرح به‌صورت فصلی در حال اجراست. این شاخص در سال‌های 1390 و 1395 مورد تجدیدنظر قرار گرفته و تغییر سال پایه داشته است. در این طرح آمارگیران با مراجعه مستقیم به حدود 2490 کارگاه صنعتی نمونه در سراسر کشور، اقدام به جمع‌آوری قیمت‌های فروش 1040 محصول صنعتی می‌کنند.

 

باتوجه‌به اینکه نتایج طرح آمارگیری طرح کارگاه‌های صنعتی 10 نفـر کارکن و بیشتر (دفتر طرح‌های آماری مرکز آمار ایران) با تأخیر دوساله منتشر می‌شود، در این طرح علاوه بر آمارگیری از قیمت تولیدکننده از مقدار تولید تولیدکننده نیز اطلاعات جمع‌آوری می‌شود و در حساب‌های ملی فصلی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

 

۴ .طرح محاسبه شاخص بهای تولیدکننده (دفتر شاخص بهای تولیدکننده بانک مرکزی): بانک مرکزی به‌منظور تکمیل اطلاعات شاخص قیمت‌ها، طرح محاسبه شاخص بهای تولیدکننده را برای اولین‌بار از سال 1374 برپایه سال 1369 تهیه و اجرا کرده است و در سال‌های 1383،1376 و 1390 مورد تجدیدنظر (تغییر سال پایه) قرار گرفته است.

 

جمع‌آوری اطلاعات مربوط به قیمت کالاها و خدمات مشمول بررسی شاخص بهای تولیدکننده در ایران در همه شهرهای مورد بررسی با مراجعه مستقیم آمارگیران ثابت، رسمی، محلی و کارآزموده اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی به تولیدکنندگان این قبیل کالاها و خدمات از طریق مصاحبه صورت می‌پذیرد. درواقع آمارگیران اقتصادی این اداره هر ماهه به حدود 1211 منبع اطلاع مراجعه و قیمت جاری بیش از 3644 مظنه از کالاها و خدمات را پرسش کرده و درصورتی‌که قیمت کالا یا خدمتی در ماه قیمت‌گیری نسبت به ماه گذشته افزایش یا کاهش داشته باشد، دلایل این نوسان، بررسی و ثبت می‌شود. این شاخص را از سال 1397 بانک مرکزی منتشر نکرده است.

 

نکته مهم در گزارش‌های منتشره از سوی بانک مرکزی و مرکز آمار، عدم انتشار شاخص فروش بخش صنعت است. ازطرفی، مهم‌ترین ضعف این آمارها به روز نبودن اطلاعات منتشره از جهت وقفه سه‌ماهه در انتشار داده‌ها، متوقف شدن انتشار آنها و نداشتن تواتر ماهیانه است.

 

درخصوص شاخص‌های مرتبط با بخش صنعت در سال‌های اخیر نیز شاخصی تحت عنوان شاخص مدیران خرید (شامخ) توسط اتاق بازرگانی به‌صورت ماهیانه تهیه و منتشر می‌شود. نحوه محاسبه این شاخص متفاوت با شاخص‌های مقداری بوده و صرفاً برمبنای پرسش از بنگاه درخصوص مقایسه کیفی (بهتر، بدتر و تغییری نکرده) ماه فعلی با ماه قبل، شاخص تولید را استخراج می‌کند.

 

ازاین‌رو باتوجه‌به مسئله کمبود اطلاعات به روز در مورد این بخش و نبود شاخصی که عملکرد بخش حقیقی اقتصاد و بخش صنعت را با وقفه‌ای کمتر و تواتر بالاتر نشان دهد، مرکز پژوهش‌های مجلس به تدوین شاخص و انتشار ماهیانه نتایج آن در قالب سلسله گزارش‌های ماهیانه اقدام می‌کند. در این گزارش‌ها با استفاده از اطلاعات شرکت‌های صنعتی بورسی (که اطلاعات تولید و فروششان را به‌صورت ماهیانه و با وقفه چندروزه از انتهای ماه در بورس منتشر می‌کنند) شاخصی از وضعیت تولید و فروش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس در کشور ارائه می‌شود که می‌تواند جایگزین نزدیک و مناسبی از شاخص‌های کل صنعت باشد.