طی چند روز گذشته خبرهایی درباره مزایده ایران مال باقیمت پایه 85 هزار میلیارد تومان توسط بانک آینده منتشرشده است. این موضوع باعث شده تا دوباره بحث بنگاهداری و سرمایه‌گذاری بانک‌ها مطرح شود، اما برای روشن شدن این موضوع به‌دوراز اتفاقی که در بانک آینده افتاده باید تحلیلی از وضعیت سیستم بانکی ایران ارائه کرد.

 

در همه جای دنیا دو نوع بانک وجود دارد. دسته اول بانک‌های تجاری هستند که خدمات بانکی و پولی ارائه می‌دهند. دسته دوم هم بانک‌هایی هستند که در سرمایه‌گذاری فعال هستند. این بانک‌ها، برای تأمین مالی اقتصاد برای سرمایه‌گذاری و مشارکت در سرمایه‌گذاری فعالیت می‌کنند. لذا در دنیا این دو نوع بانک با دو ساختار بانکی کاملاً متمایز و مشخص و از هم جدا هستند.

 

اما در ایران متأسفانه این مسئله را از هم جدا نکرده‌ایم. درست است که شرکت‌های تأمین مالی داریم و اما در نظام بانکی ما این تفکیک بین بانک‌ها که فقط خدمات پولی انجام دهند و بانک‌هایی که در سرمایه‌گذاری مشارکت یا حضورداشته باشند صورت نگرفته است. همین مسئله باعث شده که نظام بانکی ما راهبرد و شفافیت لازم را نداشته باشد و ملغمه‌ای شود از همه این فعالیت‌هایی که وجود دارد. لذا وقتی وارد می‌شویم می‌بینیم که بانک هم خدمات بانکی و پولی انجام می‌دهد و هم در سرمایه‌گذاری مشارکت می‌کند و به بنگاهداری هم می‌پردازد.

 

در دنیا ساختار هرکدام از این دو بانک‌ها از هم متفاوت است. بانکی که خدمات سرمایه‌گذاری انجام می‌دهد ساختارش با بانکی که خدمات پولی انجام می‌دهد متفاوت است. در کشور ما این اتفاق نیفتاده و عملاً موجب شده بانک‌ها درگیر هردو موضوع شوند. هم سرمایه‌گذاری و بنگاه‌داری هم ارائه‌دهنده خدمات پولی و بانکی بپردازند.

 

چون ساختارها از هم تفکیک نشده و نهادهای لازم برای این دو مسئله اعم از قوانین و مقررات و نظارت‌ها و کنترل‌ها هم در نظر گرفته نشده است. همین وضعیت باعث شده بانک‌هایی که درگیر فعالیت‌های سرمایه‌گذاری یا بنگاهداری می‌شوند، در مراحلی سرمایه‌گذاری‌هایی انجام بدهند که به نتیجه نرسیده یا سرمایه‌گذاری کلانی انجام داده‌اند که به دلیل شرایط اقتصادی ایران زیان ده و مسئله‌ساز شده و ناترازی بانک‌ها را به‌شدت بالا برده است.

 

برخی از بانک‌ها در برخی حوزه‌ها سرمایه‌گذاری‌هایی انجام داده‌اند که جوابگو بوده اما برخی دیگر در بخش‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌اند که به نتیجه نرسیده یا با چالش مواجه شده است. در نوع دوم، دارایی این بانک‌ها با مسئله مواجه شده و در بررسی‌ها می‌بینیم که برخی بانک‌ها بیش از 40، 50 درصد از دارایی‌هایشان دارایی موهومی و منجمد است. این منابع منجمد مصداقش می‌شود همین اتفاقی که برای بانک آینده می‌افتد. بانک آینده در ایران مال سرمایه‌گذاری کرده است. به‌این‌ترتیب چنین وضعیتی باعث می‌شود منابع بانک‌ها بلوکه و منجمد شوند. ناترازی تشدید می‌شود و این ناترازی باعث می‌شود که بانک‌ها نتوانند فعالیت‌ها خودشان را انجام دهند.

 

زمانی این روند مسئله‌ساز می‌شود که بازدهی لازم وجود نداشته باشد. به‌این‌ترتیب نباید بانک‌های تجاری به فعالیت‌های سرمایه‌گذاری و بنگاهداری بپردازند. یا اینکه باید در مجلس و دولت این چالش و این مسئله حل شود که مثل همه جای دنیا تفکیک بین بانک‌های تجاری و بانک‌های سرمایه‌گذاری یا شرکت در سرمایه‌گذاری صورت بگیرد. وقتی این تفکیک صورت گرفت، دیگر به بانک‌های تجاری اجازه فعالیت سرمایه‌گذاری یا بنگاهداری داده نمی‌شود. در عوض بانک‌هایی که در دسته بانک‌های سرمایه‌گذاری قرار می‌گیرند که می‌توانند با شرایطی که قوانین برایشان مشخص کرده به این بحث‌ها ورود پیدا کنند. چون ساختارشان جداست به‌طورکلی از سیستم بانکی جدا می‌شوند و شبیه شرکت‌های سرمایه‌گذاری می‌شوند. آن زمان دیگر ذیل نظارت بانک مرکزی هم نیستند و شاید وزارت اقتصاد یا وزارت صمت مسئول آنها شوند.

 

در حال حاضر اتفاقی که در سیستم بانکی ایران افتاده، این است که تفکیک صورت نگرفته و هر دو مدل بانک‌ها، چون تخصصی عمل نمی‌کنند، با مشکل مواجه می‌شوند. باید دقت کرد وقتی بانکی در حوزه بنگاهداری به مشکل برمی‌خورد متغیرهای پولی و بانکی هم دچار مشکل می‌کند و برای بانک مرکزی و نظام پولی مسئله‌ساز می‌شود. تبعاتش مخربش هم به سیستم بانکی می‌رسد.