کرونا و کارآفرینی: تهدید یا فرصت؟
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)، به جرئت می‌توان گفت بحران ناشی از ویروس کرونا شبیه هیچ یک از بحران‌هایی نیست که طی قرن گذشته تجربه کرده‌ایم، حتی گسترش ویروس سارس در سال‌های آغازین دهه 2000 نیز به گستردگی این ویروس نبوده است. از سوی دیگر، امکان درمان و کشف واکسن این بیماری در هاله‌ای از ابهام فرو رفته و هر روز خبرهای متفاوتی درباره آن شنیده می‌شود. کووید-19 یک بحران بزرگ جهانی است‌که شیوه درمان و زمان پایان یافتن آن بر کسی روشن نیست. علاوه بر خطر جانی که مردم جهان را تهدید می‌کند، متزلزل شدن پایه‌های ساختار اقتصادی جوامع نیز از تبعات منفی است که این بحران در پی دارد و رکود اقتصادی ناشی از آن در اکثر نقاط جهان به طرز محسوسی قابل مشاهده است. در این میان، کارآفرینان و فعالان بخش اقتصادی، چاره‌ای جز پذیرش این بحران، شناسایی درست آن و یافتن راهکارهایی برای بقا نخواهند داشت. بر همین اساس، در ادامه ضمن بر شمردن خسارت‌هایی که این بحران به اقتصاد جهانی وارد کرده است، به‌عنوان یک کارآفرین و فعال اقتصادی، فرصت‌های این دوران بحرانی را گوشزد می‌کنم، فرصت‌هایی که به اعتقاد من با راهکارهای پیشاکرونایی محقق نمی‌شوند و کارآفرینان، بازرگانان و فعالان اقتصادی باید به دنبال راهکارهای جدیدی باشند که بقای کسب‌وکار آنها را تضمین کند.
 
کرونا با اقتصاد جهان چه کرده است؟
 
اگرچه تعیین دقیق خسارات ناشی از کووید-19 امکان‌پذیر نیست، اما در میان اقتصادانان توافق گسترده‌ای مبنی بر اثرات منفی شدید آن بر اقتصاد جهانی وجود دارد. اقتصاد، نقطه آماج ویروس کرونا است و این اپیدمی بزرگ، بیش از هر چیزی، اقتصاد جهان را هدف قرار داده است. پیش‌بینی می‌شود اکثر اقتصادهای بزرگ جهان، حداقل 2.4 درصد از ارزش تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را طی سال 2020 از دست بدهند. بر همین اساس، زیان‌های احتمالی ناشی از بحران کرونا، متخصصان برجسته اقتصاد جهان را بر آن داشت که پیش‌بینی‌های خود را درباره رشد اقتصاد جهان از حدود 3.0 درصد به 2.4 درصد کاهش دهند که این روند به خوبی شرایط اقتصادی وخیم ناشی از گسترش این ویروس را منعکس می‌کند؛ شرایطی که قطعاً اقتصاد جهان را در دوران پساکرونا نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
 
برای درک بهتر این عدد، بهتر است نگاهی به تولید ناخالص داخلی جهان و روند کاهش آن در سال 2019 بیندازیم: تولید ناخالص داخلی جهان در سال 2019 معادل 86.6 تریلیون دلار تخمین زده شده بود که افت اقتصادی آن تنها 0.4 درصد، تقریباً معادل 3.5 تریلیون دلار بود. حال اگر این آمار را با کاهش رشد اقتصاد جهان از 3 درصد به 2.4 درصد مقایسه کنیم، قطعاً شاهد خسارت قابل توجهی در فرایندهای اقتصادی جهان خواهیم بود. این نکته را نیز باید در نظر بگیریم که پیش‌بینی‌های فوق قبل از تبدیل شدن این بیماری به یک بحران کامل جهانی و اعمال محدودیت‌های گسترده در زمینه ارتباطات اجتماعی بوده است، در نتیجه با توجه به افت شدید بازارهای سهام جهان و کاهش ارتباطات اجتماعی، باید خود را برای رکودهای بزرگ‌تر اقتصادی نیز آماده کنیم.
 
کاهش تقاضا: نتیجه مستقیم شیوع کرونا
 
رکود اقتصادی ناشی از کووید 19، بیش از هر چیز منجر به کاهش تقاضای مصرف‌کنندگان و کاهش ارتباطات مردمی شده است. در نتیجه، بسیاری از صنایع جهان با افت تقاضا مواجه شده‌اند که نمونه بارز آنها صنایعی مانند گردشگری و حمل‌ونقل هستند. کم شدن تقاضای مصرف‌کنندگان در رأس زنجیری قرار دارد که به مرور، دیگر رویدادهای اجتماعی جهان را مختل خواهد کرد. با کاهش تقاضا در صنایعی مانند اتومبیل، نفت یا حمل‌ونقل، لزوم کمک دولت‌ها بیش از پیش احساس می‌شود، اما دولت‌ها نیز محدودیت‌های خود را داشته و در نتیجه صنایع مذکور برای پوشش دادن هزینه‌های خود، مجبور به کم کردن تعداد کارمندان و دیگر هزینه‌های جاری می‌شوند؛ در پایان نیز مردمی که شغل خود را از دست داده یا با کاهش درآمد مواجه شده‌اند، در تشدید روند کاهشی تقاضای مصرف‌کنندگان سهیم می‌شوند و این رویکرد، به صورت زنجیروار تمام بخش‌های یک جامعه را درگیر کرده و رکود اقتصادی بزرگی را رقم خواهد زد.
 
کرونا نه اولین بحران جهان است، نه آخرین!
 
تجربه زیسته جوامع جهانی که بحران‌های دیگری را در گذشته از سر گذرانده‌اند، می‌تواند تا حدی راهگشا باشد. در این میان، خصوصاً کمک دولت‌ها در افزایش رفاه کارمندان و کمک به مشاغل آسیب‌دیده، از بروز یک فاجعه بزرگ جهانی جلوگیری خواهد کرد. دوشنبه سیاه 1987 که با سقوط عمده بازار سهام همراه بود، بحران مالی سال 2008 که یک خطر جدی برای مؤسسات مالی بزرگ محسوب می‌شد و انفجار حباب اقتصادی موسوم به دات. کام در سال 2000، از جمله مهم‌ترین بحران‌های مالی به شمار می‌روند که در روزهایی نه‏چندان دور جامعه جهانی را درگیر کرده بودند و شاید بسیاری از خوانندگان این مقاله نیز آنها را به یاد بیاورند. نکته مهمی که در تمام بحران‌های اقتصادی تاریخ بشر صدق می‌کند، از سر گذراندن آنهاست. به هر روی، انسان در مواجه با تنگناهای اقتصادی راه چاره‌ای خواهد یافت و در مورد بحران جاری، قطعاً شاهد فرصت‌هایی نیز خواهیم بود. کمک دولت‌ها در کنار رونق گرفتن گرفتن کسب‌وکارهای اینترنتی مانند تجارت الکترونیک، بارقه‌های امیدی هستند که نشان می‌دهند بحران کرونا نیز زمانی به پایان خواهد رسید و اقتصاد جهان با جایگزین کردن شیوه‌های نوین و بعضاً متفاوت سرمایه‌گذاری، کارآفرینی و درآمدزایی، به حیات خود ادامه خواهد داد. درک این نکته مهم ضروری است که با ابزارهای پیشاکرونا نمی‌توان کشتی اقتصاد جهان را به ساحل امن رساند و باید به دنبال ابزارها و راهکارهای جدید و کارآمد باشیم.
 
آیا کرونا روند کارآفرینی جهان را تغییر خواهد داد؟
 
کاهش تقاضای مصرف‌کنندگان در کنار تغییر نوع تقاضا، از جمله مهم‌ترین پیامدهای شیوع کووید-19 در جهان به شمار می‌روند. کرونا نه‏تنها میزان تقاضا را کاهش داده، بلکه در اولویت‌بندی تقاضای مصرف‌کنندگان نیز تغییراتی ایجاد کرده است، به طوری که بسیاری از مردم جهان با توجه به وقفه‌ای که در میزان درآمدشان ایجاد شده است، در انتخاب محصولات مورد نیاز خود اولویت‌بندی کرده و تلاش خود را منوط به برآورده کردن نیازهای ضروری‌تر می‌کنند.
 
بدیهی است که یک کارآفرین نمی‌تواند در این جاده جدید اقتصادی با همان کفش‌های قبلی خود راه برود. کرونا رویکردهای گذشته را تغییر داده و حتی ترندهای جدیدی را رقم زده است که کارآفرینان و فعالان اقتصادی، چاره‌ای جز کنار آمدن با این رویکردهای جدید نخواهند داشت. پیشنهاد من به سازمان‌ها و مؤسسات تجاری این است که صرف نظر از نوع فعالیتی که دارند، به ارزیابی مجدد استراتژی‌های خود پرداخته و با شناخت جاده جدیدی که کرونا ترسیم کرده است، راه خود را پیدا کنند. با سپری شدن چندین ماه از شیوع این ویروس، نهادها و سازمان‌های اقتصادی جهان تقریباً به یک شناخت نسبی از ترندهای هم‌سو با کرونا رسیده‌اند. شاید مهم‌ترین رویکردی که در سیستم اقتصادی جهان بعد از شیوع ویروس کرونا شکل گرفته است، مبحث دورکاری باشد. فرایند دورکاری مانند یک تیغ دولبه عمل کرده است، یعنی از جهاتی برای شرکت‌ها سودآور بوده و از جهاتی نیز عملکرد ناخوشایندی داشته است. سیستم کارآفرینی و اقتصادی جهان چاره‌ای جز پذیرش فرایند دورکاری ندارد و چه‏بسا این رویکرد حتی در دوران پساکرونا نیز به عنوان یک فرهنگ سازمانی پذیرفته شده و در برخی از بخش‌های شرکت‌ها تداوم پیدا کند. از سوی دیگر، کووید-19 تا اندازه‌ای به روند بهینه‌سازی ارتباطات و مجهز شدن سیستم‌های اقتصادی جهان به فناوری پیشرفته نیز کمک کرده است، چراکه ارتباطات از راه دور و رعایت فاصله اجتماعی، اهمیت تکنولوژی‌های نوین مبتنی بر دیجیتال را بیش از پیش برجسته کرده است.
 
فرایند دورکاری الگوهای مدیریتی تازه‌ای را در فرهنگ سازمانی می‌طلبد که قطعاً در نحوه مدیریت کارآفرینان تأثیر خواهد گذاشت. اگرچه شیوه دورکاری مزایای قابل توجهی مانند کاهش هزینه‌ها، جلوگیری از هدر رفتن زمان اضافی و تقویت پتانسیل کاری دارد، اما در صورتی کارایی خواهند داشت که با یک رویکرد مدیریتی درست، فرهنگ این شیوه جدید برای کارمندان درونی شود. بر این اساس، سازمان‌ها و نهادهای اقتصادی باید تمرکز عمده‌ای روی تغییر سیاست‌ها و فلسفه کاری خود داشته باشند تا بتوانند فرهنگ کاری منعطف را ترویج کنند. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، برگزاری جلسات تجاری مجازی و تولید محتواهای جدید برای جذب مشتریانی که تغییر کرده‌اند، از جمله مهم‌ترین نکاتی به شمار می‌روند که هر کارآفرینی باید در دوران بحرانی کنونی به آنها توجه داشته و در رویکرد مدیریتی خود از آنها استفاده کند.
 
کرونا، تهدیدی که می‌تواند به فرصت تبدیل شود
 
علی‏رغم مشکلات عدیده‌ای که گسترش این ویروس برای اقتصاد جهان به وجود آورده است، در برخی از صنایع نیز شاهد رشد و شکوفایی هستیم. به بیان بهتر در همین شرایط بغرنج اقتصادی نیز کارآفرینان و فعالان اقتصادی می‌توانند تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده و با شناخت درست بازارهای جهانی و نیازهای جدید مخاطبان، فرصت رشد اقتصادی را فراهم کنند. صنعت رسانه یکی از حوزه‌هایی است که بعد از شیوع کرونا رشد قابل توجهی را تجربه کرد. مردم جهان به منظور رعایت فاصله اجتماعی، ارتباطات گسترده‌تری را در فضای رسانه‌ها خصوصاً رسانه‌های اجتماعی شکل داده‌اند و در این میان، صنعت رسانه از طریق ارائه اطلاعات مورد نظر مخاطبان، بخش مهمی از نیازهای آنها را پوشش می‌دهد. حوزه تجارت الکترونیک نیز با افزایش توجه مخاطبان روبه‌رو شده است. گروه آمازون به رغم تنش‌های اولیه‌ای که در نتیجه ترافیک سنگین آنلاین داشت، خیلی زود توانست بر مشکلات مذکور فائق شده و عملکرد مالی خود را ارتقا بخشد. در کنار دو صنعت رسانه و ای‌کامرس، حوزه آموزش آنلاین نیز رشد قابل توجهی را تجربه کرد و برنامه‌هایی مانند اسکایپ یا زوم محبوبیت بیشتری کسب کردند، چراکه علاوه بر روند آموزش و پرورش جهان که به سمت فضای آنلاین نزدیک شد، بسیاری از جلسات سازمان‌ها نیز در فضای ابری برگزار شد و در نتیجه این صنعت نیز رشد چشم‌گیری را تجربه کرد.
 
در پی شیوع ویروس کرونا، هریک از بخش‌های اقتصاد جهان، تهدیدها و فرصت‌هایی را تجربه کرده‌اند. برخی از صنایع مانند گردشگری یا حمل‌ونقل با تنش روبه‌رو شده و صنایعی مانند آموزش آنلاین یا تجارت الکترونیک فرصت‌های جدیدی را برای رشد خود به دست آورده‌اند. آن چیزی که در همه این تهدیدها و فرصت‌ها قابل توجه است، فناوری‌های نوین و خصوصاً فضای دیجیتال است، به این معنا که حتی صنعتی مانند گردشگری نیز به لطف فناوری دیجتیال، می‌تواند تورهای مجازی برگزار کرده و در این شرایط بحرانی به بقای خود امیدوار باشد. ضمن اینکه فناوری‌های دیگری مانند اینترنت اشیاء یا هوش مصنوعی نیز می‌توانند مطمح نظر کارآفرینان قرار گرفته و در شرایط کنونی، استراتژی‌هایی را برای حفظ و بقای یک کسب‌وکار ارائه دهند.
 
بدون تردید بحران رو به رشدی که در پی شیوع ویروس کرونا گریبان جهان را گرفته است، موجی از بی‌اعتمادی را بین مدیران و سرمایه‌گذاران ایجاد کرده و تا حدی ریسک آنها را در پذیرش ایده‌های جدید و راه‌اندازی کسب‌وکارها کاهش داده است. از همین رو، توصیه من به فعالان بخش خصوصی و جوانانی که به دنبال راه‌اندازی کسب‌وکار خود هستند این است که بی‌گدار به آب نزنند؛ یعنی از طریق مطالعه بازار و فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از کرونا، برنامه استراتژیک خود را طراحی کرده و خصوصاً فناوری‌های نوین را در ترسیم نقشه کارآفرینی خود، مدنظر داشته باشند.