طی سالیان اخیر روابط بین‌المللی کشور به سردی گراییده که در چهار دهه اخیر کم‌نظیر است. بعد از خروج آمریکا از برجام، کشورهای اروپایی نیز به تبع آن روابط تجاری خود با ایران را به کمترین حد خود رسانده‌اند. سایر کشورها نیز بازار آمریکا را به ایران ترجیح داده و از روابط تجاری خود با ایران کاسته‌اند. حتی کار تا جایی پیش رفته که کشورهای دوست و همسایه ایران نیز روابط تجاری خود را بسیار محدود کرده و اکثرا از طریق شرکت‌های ثالث کوچک با ایران کار ‌می‌کنند که این امر باعث افزایش هزینه مبادله شده است.

 

با توجه به اینکه طی چند سال اخیر حمایت از تولید داخل، اولویت اقتصادی کشور بوده باید در نظر داشت که حمایت از تولید داخل الزاماتی دارد که شاید به برخی از آنها کمتر توجه شده است. معمولا اگر کالایی با کیفیت مشابه نمونه خارجی و کمیت مکفی در داخل تولید شود، ورود کالاهای مشابه به کشور ممنوع می‌شود تا این اقدام به حفظ و افزایش تولید داخل کمک کند. با این حال تردیدی نیست که این رویکرد، رقابت را از بین ‌می‌برد و در درازمدت کیفیت کالاها با توجه به عدم وجود رقیب، به تدریج کاهش ‌می‌یابد. نمونه بارز آن تولید صنعت خودرو است.

 

همچنین باید در نظر داشت بخشی از کالاها در حالی وارد کشور ‌می‌شود که امکان تولید آن در داخل وجود دارد اما انگیزه‌ای برای تولید آن نیست؛ در واقع مسئولان باید به نحوی برنامه‌ریزی کنند که سرمایه‌گذار جذب این حوزه‌ها شود. به بیانی دیگر، کالاهایی وارد ‌می‌شود که شاید لزومی برای واردات آن نباشد. از این دست کالاها بسیار است که تنها باعث خروج ارز از کشور ‌می‌شود.

 

مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت باید با مشورت بخش خصوصی و اتاق بازرگانی فهرستی از کالاهایی که ظرفیت تولید آن در داخل وجود دارد، تهیه کنند و با توجه به اولویت کشور، با کمک بخش خصوصی و ارائه تسهیلات ویژه به آنها بستر لازم را جهت تولید آنها ایجاد کند. البته در مورد کالایی که تولید داخل دارد و واردات آنها ممنوع یا محدود شده، نیز باید فهرستی تهیه و مورد بازبینی قرار گیرد، زیرا در این فهرست نام کالاهایی وجود دارد که امکان تولید آن با کیفیت مورد نیاز در کشور وجود ندارد.

 

اما آثار اصلی افت سطح مناسبات بین‌المللی ایران در سه حوزه واردات مواد اولیه کارخانجات، دستگاه‌های تولید و ماشین‌آلات و فناوری تولید دیده ‌می‌شود.

 

 در مواردی که ایران امکان تولید مواد اولیه مورد نیاز خود را ندارد، کاهش مراودات بین‌المللی به تولید آسیب خواهد رساند. در حال حاضر نیز این مساله حادث شده و بسیاری از واحدهای تولیدی به دلایل عدم وجود مواد اولیه و یا مواد اولیه بی‌کیفیت یا گران‌قیمت دچار مشکل شده‌اند و این مشکل در نهایت باعث افزایش قیمت تمام شده و کاهش تولید ‌می‌شود. باید در این خصوص واقع‌بین بود، بسیاری از مواد اولیه و تجهیزاتی که با تکنولوژی بالا تولید شده‌اند و مورد نیاز خطوط تولید و آزمایشگاه‌های آنالیز و کنترل کیفی هستند، وارداتی بوده و واردات آنها مستلزم برقراری ارتباط موثر با کشورهای دارای تکنولوژی بالاست.

 

در صورتی که هدف، تقویت تولید و تولید محصولات جدید و راه‌اندازی واحدهای تولیدی جدید باشد، نیازمند ماشین‌آلات و فناوری نوین هستیم. شاید یکی از راهکارهای تحقق این هدف، واردات ماشین‌آلات دست دوم باکیفیت باشد.

 

 به طور کلی، با توجه به شرایط موجود در کوتاه‌مدت باید به صورتی عمل شود که همین چند کشوری که با ایران تجارت ‌می‌کنند حفظ شوند و روابط با آنها تقویت شود و در بلندمدت نیز روابط با سایر کشورها بهبود پیدا کند.

 

در حال حاضر وزارت امور خارجه ماموریتی برای خود تعریف کرده تا سفرای اقتصادی به سایر کشورها اعزام کند تا بتواند تجارت با این کشور‌ها را بهبود ببخشد. پیشنهاد ‌می‌شود که وزارت امور خارجه در کنار سفرای اقتصادی خود از روسای اتاق‌های بازرگانی مشترک کمک بگیرد زیرا این افراد اطلاعات بهتر و بیشتری نسبت به اوضاع اقتصادی کشور‌ها دارند.