نمودار نرخ رشد فصلی پول و شبه پول(درصد):
رشد قابل توجه پول نسبت به شبه پول باعث شده تا سهم پول از نقدینگی در شهریور 1399 به 21 درصد برسد که پس از سال 1391 این بالاترین سهم پول از نقدینگی است. تمایل به نگهداری پول به جای شبه پول، به معنای آن است که هریک ریال نقدینگی (قبلی و جدید(، در کوتاه مدت، پیامدهای تورمزایی بیشتری نسبت به قبل خواهد داشت.
ب) افزایش قابل توجه نرخ ارز ، یکی دیگر از علل افزایش شاخص قیمت مصرف‌کننده در سال 1399 است که نه تنها بر شاخص قیمت مصرف‌کننده و تولیدکننده به سرعت (با توجه به کاهش قابل توجه گذر نرخ ارز ) اثر می‌گذارد، بلکه به شدت بر انتظارات تورمی نیز اثرگذار است.
نرخ ارز در سامانه نیما در سال 1399 از حدود 13 هزار تومان به 25 هزار تومان رسیده و در حدود 90 درصد رشد داشته است. متناسب با رشد نرخ ارز شاخص کالاهای بادوام نیز در هشت ماهه اول سال 1399 رشد حدود 85 درصدی داشته است.
افزایش نرخ ارز در سال 1399 متأثر از عوامل متعددی بوده است. اول آنکه بخش عمدهی افزایش قیمت ارز، ناشی از عدم تعادل واقعی در بازار ارز بوده است. دوم افزایش انتظارات تورمی که باعث رشد همه بازارهای دارایی ازجمله بازار ارز شده بود. سوم ریزش بازار سهام از اواسط تابستان که سوددهی این بازار را به شدت کاهش داده و باعث شده بود تا نقدینگی به سمت سایر بازارها ازجمله ارز روانه شود.
نمودار شاخص قیمت ارز، مسکن، بورس و مصرف‌کننده (فروردین 1390=100):
عوامل بلند مدت
الف) هرچند در ایران، سیاست پولی همیشه وابسته به سیاست مالی بوده، اما این موضوع با توجه به افزایش کسری بودجه دولت طی سال‌های اخیر و به خصوص در سال 1398 و 1399 شدت گرفته است به گونه‌ای که بخش زیادی از رشد نقدینگی و پایه پولی در این سال‌ها، ناشی از تأمین مالی کسری بودجه بوده است. با این حال آنچه درخصوص سیاست پولی قابل ذکر است و بیشتر در اختیار سیاستگذاری بانک مرکزی بوده، تغییرات نرخ سود در بازار بین بانکی است.
نمودار نرخ سود در بازار بین بانکی(درصد):
بررسی‌ها نشان می‌دهد، نرخ سود در بازار بین بانکی از پاییز سال 1398 روند کاهشی آرامی را طی کرده، همزمان در نمودارهای قبلی مشخص است که با کاهش نرخ سود در بازار بین بانکی، رشد پول نسبت به شبه پول افزایش یافته و فاصله بین آن دو به طور مداوم بیشتر می‌شود.
بنابراین نرخ سود دربازاربین بانکی نقش مؤثری در کاهش نرخ بهره حقیقی، رشد بیشتر پول نسبت به شبه پول و تغییر در ترکیب نقدینگی و همچنین حرکت نقدینگی به سمت بازار سهام و سایر دارایی‌ها داشته است.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است، از این رو، درحالی که رشد پایه پولی و نقدینگی را تا حدود زیادی متأثر از سلطه سیاست مالی بر سیاست پولی می‌دانیم، اما تنظیم نرخ سود در بازار بین بانکی در حیطه فعالیت‌های بانک مرکزی بوده که می‌توانست با افزایش به موقع این نرخ، نرخ رشد پول و شبه پول را تا حدودی کنترل کرده و از تورمزایی نقدینگی بکاهد.
ب) سیاست مالی: کسری بودجه پایدار دولت و فقدان منابع پایدار برای تأمین مالی کسری بودجه، عامل اصلی تورم سال‌های اخیر اقتصاد ایران است. کاهش شدید درآمدهای نفتی طی دو سال اخیر و همچنین نبود چشم‌انداز روشنی برای وضعیت درآمدهای نفتی دولت، باعث شده تا حداقل در یک افق میان مدت دولت با کسری بودجه پایداری مواجه باشد که متأسفانه منابع پایداری برای پوشش آن پیش‌بینی نشده است.
عدم تحقق درآمدهای نفتی و منابع پیش‌بینی شده از فروش اموال دولتی، باعث شده تا درهفت ماهه نخست سال 1399 ،مجموع دو تراز عملیاتی و سرمایه‌ای در حدود 127 هزار میلیارد تومان کسری داشته باشد. این کسری از طریق فروش اوراق دولتی (90 هزار میلیارد تومان)، واگذاری شرکتهای دولتی (34 هزار میلیارد تومان) و تنخواه بانک مرکزی (12 هزار میلیارد تومان) تأمین شده است.
از جمله موارد دیگری که در این گزارش به عنوان تشدید کنندگان کسری بودجه از آنها یاد شده، رشد هزینه‌های غیرضروری و ادامه اختصاص ارز ترجیحی (4200 تومانی) برای کالاهای اساسی است.
چشم انداز نرخ تورم
نرخ تورم تا پایان سال 1399 و همچنین در سال 1400 تحت تأثیرعوامل متعددی قراردارد که مهمترین آنها به طور خلاصه به شرح زیر است:
الف) انتظارات تورمی: حوزه تأمین مالی کسری بودجه و تغییرات پایه پولی و نقدینگی، مهمترین عامل بلندمدت و سیاستی و تغییرات نرخ ارز از مهمترین عوامل کوتاه مدت اثرگذار بر نرخ تورم است. در کنار آن، انتظارات تورمی بالا ناشی از کسری بودجه یا افزایش نرخ ارز، مهمترین کانالی است که هریک ریال پایه پولی و نقدینگی جدید را با شدت بیشتری به تورم تبدیل می‌کند.
بنابراین توصیه اکید به سیاستگذار، کنترل انتظارات تورمی و کاهش منابع در دسترس برای تقاضای سفتهبازی در بازارهای دارایی از طرقی مانند کنترل رشد ترازنامه بانکهاست که چارچوب آن در تاریخ 11 آبان ماه 1399 توسط شورای پول و اعتبار به تصویب رسید. همزمان لازم است تا از ابزارهایی نظیر نظارت بر شبکه بانکی و رصد و کنترل تراکنش‌های بانکی به منظور کنترل سفتهبازی در بازارهای دارایی استفاده شود.
ب) کسری بودجه و رشد پایه پولی: نحوه تأمین مالی کسری بودجه، تأثیر بسیار زیادی بر نرخ تورم تا پایان سال 1399 و به خصوص در سال 1400 دارد. شیوه فعلی تأمین کسری (فروش اوراق و برداشت از منابع صندوق) پیامدهای تورمی دارد. اوراق منتشر شده در سال 1399، در سال‌های بعدی سررسید می‌شوند که برای دولت دارای بار مالی بوده و تنها تورم در این سال را به سال آینده منتقل می‌کند.
همچنین برداشت از منابع صندوق در صورتی که خالص دارایی خارجی بانک مرکزی را افزایش دهد، (که از آمارهای پولی اینطور به نظر می‌رسد)، پیامدهای تورمی در پی خواهد داشت. از طرف دیگر به نظر می‌رسد درحالی که دولت در سال 1399 امکان تأمین بخشی از کسری بودجه از طریق انتشار اوراق را دارد، اما این امکان برای سال 1400 محدودتر خواهد شد.
به گزارش تسنیم ،درمجموع، پیش بینی می شود تورم نقطه به نقطه تا پایان سال در حدود 45 درصد و تورم سالیانه در محدوده 38 درصد قرار گیرد که با هدف تورمی اعلام شده بانک مرکزی، فاصله زیادی دارد.
