ایستانیوز:بورس اوراق بهادار را می‌توان نهادی عمومی، شامل شبکه‌ای آزاد از خریداران و فروشندگان سهام شرکت‌ها یا مشتقات آن‌ها دانست.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)،بازده روزانه بورس اوراق بهادار تهران را می‌توان یک سری زمانی در نظر گرفت و با استفاده از مدل‌های موجود، به تحلیل این سری زمانی پرداخت. حال با توجه به ویژگی‌های توصیفی و توزیعی، مانا بودن این سری اثبات می‌شود، در نتیجه می‌توان مدلی علمی به‌نام مدل نیمه‌مارکوف پنهان را که به‌صورت گسترده در تحلیل و پیش‌بینی سری‌های زمانی کاربرد دارد، برای تحلیل این سری به کار برد. با استفاده از این مدل، الزامی به در نظر گرفتن پیش‌فرض‌هایی مانند دو رژیمی بودن، محدود کردن دوره‌ها به داشتن حداقل و حداکثر زمان اقامت یا سایر معیارهای محدودکننده نیست. به بیان دیگر، این مدل رژیم‌های بازار و همچنین مدت زمان اقامت در هر رژیم را به‌طور همزمان شناسایی می‌کند. در همین زمینه، میثم رافعی و مهین شکری تحقیقی انجام داده‌اند که حاصلش را در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل وضعیت‌های بازدهی در بازار سرمایه ایران: رهیافت مدل‌های نیمه‌مارکوف پنهان» در شماره 4 سال 21 فصلنامه «تحقیقات مالی» دانشگاه تهران منتشر کرده‌اند. این پژوهشگران در تحقیق خود به این نتیجه رسیده‌اند که بورس اوراق بهادار تهران، بیش از نیمی از زمان بررسی‌شده را در حالت میانه به سر برده و محتمل‌ترین حالت پس از حالت‌های خرسی و گاوی ورود به حالت میانه و استمرار این حالت است و کمابیش هیچ‌گاه از حالت خرسی مستقیما وارد حالت گاوی نشده است. همچنین احتمال ورود از حالت میانه به حالت خرسی تقریبا سه برابر احتمال ورود از حالت میانه به حالت گاوی است. حالت خرسی مربوط به وضعیت کسادی و حالت گاوی مرتبط با شرایط رونق بازار است.
بورس اوراق بهادار را می‌توان نهادی عمومی، شامل شبکه‌ای آزاد از خریداران و فروشندگان سهام شرکت‌ها یا مشتقات آن‌ها دانست. این نهاد نه‌تنها نقش بسزایی در تأمین نقدینگی شرکت‌ها برای انجام طرح‌های توسعه‌ای آن‌ها و در نتیجه رشد اقتصادی بازی می‌کند، بلکه با ایجاد بستری مناسب، نقدشوندگی دارایی‌های اشخاص را افزایش داده و سبب تسهیل در امر تبادلات تجاری می‌شود. با توجه به نحوه عملکرد بازار سرمایه، این بازار نیز مانند سایر بازارها در اقتصاد ، در وضعیت‌های مختلفی مانند رونق، رکود و میانه قرار می‌گیرد. حال تشخیص وضعیت بازار و همچنین ارائه تعریفی مبتنی بر اصول آماری از این وضعیت، عاملی تعیین‌کننده برای بازیگران و نقش‌آفرینان حاضر در بازار است؛ به‌طوری‌که می‌توان ادعا کرد که این تشخیص، تأثیر بسزایی در تصمیم‌گیری‌ها و همچنین راهبردها حضور دارد.
در نگاهی کلی، منظور از رونق (بازار گاوی) وضعیتی است که در آن، افزایش در میزان فعالیت‌ها و رشد در شاخص‌های عملکردی بازار مشاهده می‌شود. به دیگر سخن، بازار گاوی بازاری است که در آن، میانگین بازدهی روزانه شرطی به‌طور چشمگیری بزرگ‌تر از صفر است و درصد بازدهی مثبت از درصد بازدهی منفی بزرگ‌تر است. این در حالی است که در حالت رکود (بازار خرسی) بازار با کسادی و افت قیمت مواجه می‌شود و اقتصاد رو به تضعیف‌شدن است، همچنین میانگین بازدهی روزانه شرطی کمتر از صفر است و درصد بازدهی منفی، بزرگ‌تر از درصد بازدهی مثبت است. حالت دیگری از بازار را می‌توان متصور شد که بازار احتمالی (سفته بازی) نامیده می‌شود و پایدارترین حالت بازار است. با وجود این، بیان و ارائه تعریفی از وضعیت بازار بسیار ضروری است زیرا سرمایه‌گذاران برای زمان‌های کسادی و رونق بازار، راهبردهای متفاوتی را برای کم‌کردن ریسک سرمایه‌گذاری پیشنهاد می‌کنند. برای مثال، در زمان کسادی بازار یا همان بازار خرسی، سرمایه‌گذاران پیشنهاد می‌کنند که به‌محض افزایش قیمت‌ها سهام بخرید و زمانی که قیمت‌ها به بیشترین حد خود رسید، آن‌ها را بفروشید.
با توجه به نکات بیان‌شده، شناختی از دوران رونق و کسادی که بر مبنای آن بتوان راهبرد مشخصی را برای ایفای نقش در بازار سرمایه انتخاب کرد، بسیار ضروری است. در این پژوهش، پیداکردن حالت‌های پنهان کنترل‌کننده بازدهی روزانه سهام بورس اوراق بهادار تهران، در کانون توجه قرار گرفته است و با به‌کارگیری مدل نیمه‌مارکوف پنهان تحت سه حالت توضیحی برای نوسان‌های بازدهی روزانه ارائه شده است. همچنین با استفاده از الگوریتم خاصی وضعیت‌های پنهان متناظر با بازدهی روزانه برآورد شده و در نهایت، با استفاده از الگوریتم دیگری از سه وضعیتی که بازار سرمایه ایران با آن مواجه می‌شود رمزگشایی شده است. مدل مارکوف پنهان، اولین بار برای استنباط درباره فرایندهای پنهان بر اساس مشاهدات معرفی شد و در حال حاضر دامنه کاربرد این مدل به‌سرعت در حال گسترش است. دو دلیل مهم برای این مسئله وجود دارد: اول اینکه این مدل از لحاظ ساختار ریاضی بسیار قدرتمند است و به همین دلیل، مبانی نظری بسیاری از کاربردها را شکل داده است. دوم اینکه مدل مارکوف پنهان اگر به‌صورت مناسبی ایجاد شود، کاربردهای بسیاری دارد.
در بررسی‌های اولیه، محققان سه راه برای تعریف وضعیت بازار پیشنهاد دادند. در نخستین طبقه‌بندی از بازارهای افزایشی و کاهشی دادند و ماه‌های افزایشی را که نزدیک به ماه‌های بازار خرسی بودند، در دسته بازار خرسی طبقه‌بندی‌کردند. در دومین طبقه‌بندی از بازارهای بالا و پایین، ماه‌هایی را که بازده مثبت بود ماه‌های بالا و ماه‌هایی را که بازده منفی بود ماه‌های پایین نامیدند. در سومین طبقه‌بندی از ماه‌های شایان توجه بالا و پایین سه گروه وجود دارد: ماه‌هایی که بازار به‌طور محسوسی به‌سمت بالا حرکت می‌کند، ماه‌هایی که بازار به‌طور محسوسی به‌سمت پایین حرکت می‌کند و ماه‌هایی که بازار حرکت محسوسی به‌سمت بالا یا پایین ندارد.
با آنکه نظریههای بسیاری برای توضیح وضعیت بازار وجود دارد، در عمل، سرمایه‌گذاران تمایل دارند که وضعیت بازار را دلخواهانه تعیین کنند. در این حالت، ممکن است نتایج مختلفی برای یک بازار در یک دوره ثابت به دست آید. در مستندات علمی موجود، تعریف وضعیت بازار به‌طور شایان توجهی متفاوت است. برخی محققان بازارهای گاوی / خرسی را دوره‌هایی با حداقل سه ماه متوالی از بازده مثبت / منفی تعریف می‌کنند. برخی دیگر از محققان در صدد پاسخ به این سؤال برآمدند که کدام حالت‌های پنهانی، توزیع متغیر زمان بازار سرمایه را تغییر می‌دهد و با استفاده از مدل نیمه‌مارکوف پنهان سه‌حالته، توزیع متغیر زمان را تشریح کردند. همچنین با استفاده از الگوریتم خاص به رمزگشایی توالی پایه‌ای از حالت‌های پنهان پرداختند و در نهایت نشان دادند که مدل نیمه‌مارکوف پنهان سه‌حالته، در مقایسه با دوحالته و مدل نیمه‌مارکوف دوحالته و سه‌حالته، عملکرد بهتری دارد.
با توجه به نقش محوری بورس در حمایت از صنعت و تجارت کشور، دانستن وضعیت این بازار برای تعیین راهبردهای مربوطه، بسیار حائز اهمیت است. منظور از «وضعیت» یک تعریف ریاضی است که از آمار و ارقام موجود استخراج می‌شود و می‌توان بر اساس آن راهبرد مطلوبی را برنامه‌ریزی کرد. در این پژوهش تلاش شد که براساس مؤثرترین تکنیک‌های آماری، یعنی زنجیره نیمه‌مارکوف پنهان، تعریفی از وضعیت بازدهی روزانه در بازار سرمایه ایران ارائه شود. شایان ذکر است که مدل مارکوف پنهان ابزاری است که در تحلیل و پیش‌بینی سری‌های زمانی کاربرد گسترده‌ای دارد و در تجزیه و تحلیل انواع سری‌های زمانی موفق بوده است. با این تفاسیر و بررسی در مطالعات گذشته، تاکنون به استفاده از مدل نیمه‌مارکوف پنهان در سری زمانی شاخص کل بورس اشاره‌ای نشده و عموم پژوهش‌های پیشین، قابلیت استفاده مدل‌های مارکوف و مارکوف پنهان را در این زمینه تأیید می‌کنند. همچنین با توجه به مدل نیمه‌مارکوف پنهان، به‌طور خلاصه ابتدا مشخص شد که بازار می‌تواند در سه حالت قرار گیرد که حالت‌های خرسی، گاوی و میانه نام‌گذاری شدند، سپس برای هر یک تعریفی بر مبنای شاخص‌های آماری ارائه شد.
دستاوردهای تحقیق: عمدتا در وضعیت میانه
با بررسی تطبیقی نتایج به‌دست آمده پژوهش، می‌توان دید که از سال 1387 تا 1389 بازار اغلب وضعیت میانه داشته است و میانگین روزانه بازده در سطح صفر بوده و اختلاف چشمگیری بین میانگین بازدهی روزانه و بازدهی روزانه (واریانس) نبوده است. در ادامه، از اواخر سال 1389 بازار وارد دوره رونق شده است اما طولانی‌ترین دوران رونق مربوط به سال‌های 1391 تا 1392 است که در این بازه، شاخص بورس رشد چشمگیری داشته است. از اواخر سال 1392، بازار وارد دوران‌های خرسی و میانه متمادی می‌شود و گاهی حالت خرسی بر بازار حاکم می‌شود. اولین بازه زمانی گاوی که در اینجا به تطبیق زمانی آن می‌پردازیم، مربوط به سال 1398 است. بورس اوراق بهادار تهران در این بازه زمانی با رشد 80 درصدی مواجه بوده است که خواست سیاسی دولت، فشار نقدینگی و روند خصوصی‌سازی را می‌توان از جمله دلایل آن دانست. در این پژوهش، از اواسط سال 1391 تا اواخر سال 1392 دوران رونق شناسایی شده است که با یک بررسی تاریخی به تطبیق این دوره با زمان جهش نرخ ارز می‌توان رسید. برخلاف دوران رونق قبل، رونق این دوره عموما مربوط به افزایش قیمت‌ها در کلیه بخش‌ها از جمله سیمان و فولاد و پتروشیمی است. برخلاف دوران گاوی ذکرشده، دوران خرسی و میانه از اوایل سال 1393 شروع شد و به‌جز مقاطعی کوتاه از دوران خرسی در اواخر سال 1394، این دوران تا اوایل سال 1397 ادامه پیدا کرد. با وجود این، از ابتدای سال 1397، بورس اوراق بهادار تهران وارد دوران رونق پس از ادوار میانه و رکود متوالی شد و صاحبان نقدینگی بسیاری را جذب خود کرد که این موضوع نیز در رمزگشایی انجام‌شده به‌وضوح مشاهده می‌شود. با توجه با اینکه زمان اقامت در مدل نیمه‌مارکوف پنهان با تابع توزیع زمان اقامت کنترل می‌شود، محتمل‌ترین حالت پس از هر دو بازار خرسی و گاوی حالت میانه است و پس از حالت میانه احتمال خرسی‌شدن بازار تقریبا سه برابر گاوی‌شدن بازار است. همچنین پس از حالت خرسی، تقریبا بازار وارد رونق نشده و کمابیش همیشه به حالت میانه وارد شده است.
پژوهش: تحلیل وضعیت‌های بازدهی در بازار سرمایه ایران: رهیافت مدل‌های نیمه‌مارکوف پنهان
