ایستانیوز: زمستان سال گذشته بود که نخستین بار از مقررات جدید بازار پایه رونمایی شد. دوازدهم دی ۹۷ - یعنی حدود ۹ ماه قبل - رسانه ها این خبر را پوشش دادند و بعد هم اسفند در دو نوبت از طریق اطلاعیه‌های فرابورس، اعلام عمومی شد. اطلاعیه ها تصریح می کرد که مقررات جدید در خرداد ۹۸ جنبه اجرایی خواهد گرفت.
فونداسیون بازار پایه کجا ریخته شد؟
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)، سازمان بورس و اوراق بهادار در جلساتی موضوع را با حضور فعالان بازار پایه به بررسی گذاشت و کانون نهادهای سرمایه گذاری بعد از جمع بندی دیدگاه ها مجددا از عموم نظر خواهی کرد تا اگر ابهام و سوال و نقدی باقی است، پاسخ داده شود . بعد از آن بود که شورای عالی بورس با بررسی دیدگاه فعالان این بازار مقرر کرد، به جای دامنه نوسان یک ریال در روز و یک حراج هفتگی دامنه نوسان ۱، ۲ و ۳درصد در بازارهای قرمز، نارنجی و زرد و تعداد حراج ها حداقل هفته ای یک حراج باشد. همچنین قیمت ها و مظنه ها به شکل شفاف قابل نمایش و مشاهده باشد . بنابراین، اساس تغییر مقررات بازار پایه که تا امروز اجرایی شده، مصوبه شورای عالی بورس بوده و فقط هم به تغییر دامنه نوسان محدود شده است. گذشته از این، شکل گیری بازار پایه منوط به قانون برنامه پنجم توسعه مبنی بر الزام شرکت های سهامی عام و دارای شمولیت ثبت نزد سازمان بورس است که اجازه معامله سهام در خارج از بورس ها را ندارند و اگر در بورسی پذیرش نشده اند، باید حتما در بازار پایه قرار بگیرند.
بازار پایه؛ پرریسک و محبوب
همه چیز روشن و شفاف است . فرابورس ایران در نقطه شروع از سرمایه گذارانی که می خواهند به بازار پایه بپیوندند، می خواهد که بیانیه ریسک را مطالعه و با علم به موضوع وارد شوند تا به آنها یادآوری کند قدم به بازاری پرریسک گذاشته اند . با این همه در چنین بازار پرریسک و البته پرسود و پولسازی آنجا که ابهامی در میان باشد، ناظر تلاش می کند با محدودسازی دامنه نوسان، بازار را مدیریت و از ریسک سرمایه گذار کم کند. این معادله در نهایت به کشف قیمت صحیح میدان می دهد تا سرمایه گذاران در فضای هیجانی خریدو فروش نکنند و معاملات از قیمت های واقعی فاصله نگیرد.
تغییر دامنه نوسان؛ از آغاز تا امروز
دامنه نوسان ۵ درصدی فعلی در بورس تهران از سال ۷۸ برقرار بود. شورای عالی یا دبیرکل بورس به صورت قضاوتی این دامنه را تعیین می کرد .اما بعد از نوسان های شدید در سال ۸۰ سه نوع دامنه نوسان ۱درصد، ۲.۵درصد و ۵درصد در نظر گرفته شد . در ادامه، این رقم به دفعات دستخوش تغییر شد و دامنه های ۲،۳، ۴، و ۵ در مقاطع زمانی مختلف در بورس تهران در نظر گرفته شد . در بازار پایه اما پیش از اصلاح مقررات، دامنه نوسان بازارهای پایه الف و ب ۱۰درصد بود . بازار پایه ج هم بدون دامنه نوسان بود که با مصوبه شورای عالی بورس دامنه نوسان بازار پایه الف(زرد) ۳درصد، بازار پایه ب(نارنجی) ۲درصد و بازار پایه ج(قرمز) ۱درصد تعیین شد.
از طرفی بازار پایه بنا به دلایلی، چون حضور شرکت‌هایی که بعضاً با حکم قضایی دستور انحلال آنها صادر شده بود یا شرکت‌هایی که فاقد انتشار اطلاعات به موقع برای سهامداران بودند با ریسک بالایی مواجه بود. برخی نیز با به کارگیری شبکه‌های اجتماعی و مجاری غیرقانونی شروع به جوسازی برای سهام این نوع شرکت‌ها می‌کردند و همین باعث می‌شد تا ریسک‌های زیادی ناخواسته به فعالان بازار تحمیل شود. به همین دلیل تصمیم بر آن شد که دامنه نوسان قیمت از ۱۰ درصد به یک، دو و سه درصد برای تابلوهای قرمز، نارنجی و زرد تقسیم بندی شود.
کاهش ریسک دامنه نوسان با وضع مقررات جدید
محدودیت نوسان برای بازار های پر ریسک ضروری است . زمانی که بازار با ریسک و ابهام روبرو شود، آن قواعد کمک می کند سرمایه گذار در خرید و فروش دچار ضرر و زیان نشود. از طرفی دامنه نوسان روزانه قیمت سهام، مبنای تعیین قیمت نیست و در واقع قیمت سهام در بازار سرمایه به سودآوری و ارزش خالص دارائی های شرکت بستگی دارد. به این ترتیب اگر بتوان با افزایش دامنه نوسان قیمت سهام شرکت ها را افزایش داد، شرکت ها می توانند به جای افزایش تولید و بهره وری، تلاش خود را برای افزایش یا برداشتن دامنه نوسان قیمت مصروف کنند، و از این طریق ثروت سهامداران را یک روزه بدون هیچ تغییری در سودآوری شرکت افزایش دهند. دامنه نوسان قیمت ۱۰درصدی در زمان افزایش قیمت سهام ، رشد را تسریع می کند . اما در زمان افت قیمت سهام نیز می تواند باعث کاهش بسیار شدید در زمان خیلی کوتاه شود به نحوی که در فاصله ای کوتاه بخش اعظم ارزش سهام را از بین خواهد برد . بازار زرد، نارنجی و قرمز، این ریسک را تا حد قابل توجهی پایین می آورند .
دامنه نوسان پویا
تغییرات جدید بازار پایه اگر چه دیرهنگام اتفاق افتاد؛ اما فشاری بود بر شرکت‌های حاضر در این بازار تا سطح شفافیت را ارتقا دهند و از این پس صورت‌های مالی خود را به موقع منتشر کنند. این روند باعث خواهد شد که این شرکت‌ها جایگاه خود را ارتقا دهند و روند معاملاتی خود را بهبود ببخشند. در الگوی جدید، قرار نیست با دامنه نوسان‌های ۲تا ۳ درصد اعمالی، سود شرکت‌ها کم شود و قیمت سهام شرکت‌ها بالا یا پایین رود؛ یعنی اگر سهمی واقعا ارزنده باشد و ظرفیت رشد را داشته باشد با همین دامنه نوسان ۳ درصدی هم می‌تواند در طول یک سال تا ۴۶۰ درصد رشد کند، ؛ چرا که در تغییرات جدید، دامنه نوسان کاملا پویا است.
آیا رشد بدون توجه به سودآوری شرکت پایدار است؟
گاهی استدلال می شود سرمایه گذاران به دلیل دامنه نوسان بالا در بازار پایه به این بازار آمده اند تا همه روزه از این بازار ۱۰درصد بازدهی بگیرند ؛ در غیر اینصورت با این بازار خداحافظی خواهند کرد. روشن است که اگر قیمت سهام شرکتی بدون تغییر در سودآوری یا ارزش دارایی های شرکت هر روز ۱۰درصد بالا رود، حباب خواهد ساخت؛ حبابی که وقتی سهام در دست شخص دیگری است، خواهد ترکید و چون دامنه نوسان وجود ندارد، ممکن است قیمت به هر میزانی کاهش یابد . آن وقت اگر تعداد زیادی از سهم های یک بازار مانند بازار پایه دچار چنین مشکلی شود، احتمال سقوط بازار سهام می رود ؛ موضوعی که قطعا برای سهامدار پذیرفتنی نیست و این مطالبه بر حق وجود دارد که در بازاری که شفافیت کافی نداشت، چرا ریسک کنترل نشد؟ بنابراین، نهاد ناظر برای جلوگیری از بروز این اتفاقات از دستورالعمل جدید رونمایی کرد تا هم موج‌های سفته‌بازانه را بخواباند و هم ضمن شفاف سازی هر چه بیشتر ، گامی موثر در کاهش ریسک های معامله در این بازار پولساز اما پر ریسک برداشته باشد .
