ایستانیوز:ساتوشی کوچک‌ترین واحد ارز بیت کوین در بلاک‌چین است که این روزها در ایران درباره استخراج کردن و نکردن آن دعواست. موافقان می‌گویند استخراج ارز رمزپایه یک صنعت مثل دیگر صنایع است که برق را به ارزش افزوده تبدیل و صادر می‌کند اما مخالفان از قاچاق برق و هدررفت یارانه انرژی می‌گویند. استخراج ارزهای رمزنگاری‌شده از جمله بیت کوین یک تهدید است یا فرصت؟
هویت خالق آن مشخص نیست و فروشنده و خریدار آن هم قابل پیگیری نیستند. بیت کوین یک ثروت مجازی بدون پشتوانه است که گویا پنهان‌کاری و رازآلودگی ذاتی‌اش به تولید آن در ایران هم سرایت کرده است. وزارت نیرو در تیرماه سال جاری از این گفت که ماینرهای بیت کوین یا همان دستگاه‌های استخراج ارز رمزپایه برق کشور را می‌بلعد. برقی که در صنایع و کشاورزی با یارانه دولتی عرضه شده و در مدارس و مساجد رایگان است. پس از اعتراض وزارت نیرو اخبار دیگری از کشف و پلمب مزارع بیت کوین در استان‌هایی مثل گیلان، کرمانشاه و آذربایجان غربی به میان آمد. کسی نمی‌داند چند مزرعه بیت کوین در کشور وجود دارد؟ چند دستگاه استخراج بیت کوین در کشور فعالیت می‌کند و این دستگاه‌ها چقدر برق مصرف می‌کنند؟ مزارع بیت کوین از کی در ایران زیاد شد؟
دفتر بازرگانی رسمی‌اش در فرعیِ یکی از خیابان‌های شلوغ شهر جا خوش کرده اما همه فعالیت‌هایش رسمی نیست. بیشتر از ده سال است که با افراد و گروه‌هایی در واردات و نصب دستگاه‌ها همکاری کرده و می‌گوید: «بعضی از زمانی که بیت کوین 300 دلار بود، در ایران مزرعه زدند. الان هم فقط مشکل برق است». دستگاه‌ها را از چین وارد می‌کند، کشوری که می‌گویند در ایران مزرعه بیت کوین زده است. واردکننده غیررسمی دستگاه استخراج بیت کوین می‌گوید بعضی با نیروگاه‌ها قرارداد بستند و این قراردادها برای دو طرف سودآور است. نیروگاه‌ها از دولت گاز مجانی می‌گیرند و موظف‌اند به دولت برق بدهند. اما اگر به جای 20 مگاوات برق، 18 مگاوات به دولت بفروشند و دو مگاوات را به مزارع بیت کوین بدهند، هیچ قدرت و قانونی وجود ندارد که بگوید چرا؟ نیروگاه می‌گوید همین اندازه تولید کردم. نیروگاه‌ها رصد نمی‌شوند درحالی‌که برق همه خانه‌ها را کنترل می‌کنند. «حدس می‌زنم نزدیک به 5 میلیون دستگاه در ایران کار کند». اگر به طور تقریبی قیمت هر دستگاه را 10 میلیون تومان در نظر بگیریم، بیش از 500 هزار میلیارد تومان سرمایه برای واردات دستگاه استخراج بیت کوین هزینه شده است. دستگاه S9 از دستگاه‌های رایج استخراج بیت کوین در ایران است که اگر به طور تقریبی متوسط قیمت هر دستگاه را 300 دلار در نظر بگیریم، یک میلیارد و 500 میلیون دلار برای خرید دستگاه‌ها ارز پرداخت شده است. هرچند قیمت دستگاه‌ها با گذشت زمان در کشور مبدا کاهش پیدا کرده اما واردکنندگان غیرقانونی ماینرها، هر دستگاه را با دوبرابر افزایش قیمت به متقاضیان فروخته‌اند و البته دستگاه‌ها پیش‌تر گران‌تر از قیمتی که در گزارش آمده، در کشور مبدا فروخته می‌شد. برای مثال قیمت دستگاهS9 زمانی یک هزار دلار هم فروخته می‌شد. گویا بیت کوین، همه‌اش سود است.
*همه اعداد و ارقام خیالی
تخمین اعداد و ارقام مربوط به استخراج بیت کوین، از مصرف تا مدت‌زمان استخراج یک بیت کوین و میزان سود متغیر است. بنابراین بیشتر اعداد و ارقامی که دراین‌باره به طور رسمی و غیرسمی مطرح می‌شود، تخمین‌هایی است که نمی‌توان به راحتی صحت آن را اثبات کرد. علاوه بر این، این تنها دستگاه‌های استخراج بیت کوین نیست که ارزرمزپایه در کشور تولید می‌کند بلکه بعضی با استفاده از کارت گرافیک و رایانه ارز رمزپایه تولید می‌کنند.
یک دستگاه S9 پس از 6.5 سال می‌تواند یک بیت کوین تولید کند اما مصرف برق و مدت زمان تولید یک بیت کوین با یک دستگاه باتوجه به افزایش سختی محاسباتی که منجر به تولید بیت کوین می‌شود، طی سال‌ها رشد می‌کند. این مدل دستگاه 1350 وات یا 1.3 کیلووات در ساعت برق مصرف می‌کند و قدرت آن 13.5 تراهش (واحد محاسبات بیت کوین) است. اگر هزینه برق در هر ساعت را 0.02 دلار در نظر بگیریم، این دستگاه در هر هفته 0.002 بیت کوین به ارزش 29.44 دلار استخراج می‌کند درحالی‌که هزینه برق آن به ازای هر کیلووات ساعت 4.54 دلار در هفته است. در بین دستگاه‌هایی که ارزهای دیجیتال استخراج می‌کنند، دستگاه‌هایی با 2500 وات مصرف برق در ساعت و 6400 وات مصرف در ساعت هم وجود دارد.
*بیت کوین کجا تولید می‌شود؟
محیط‌های صنعتی، سوله‌های خالی و زمین‌های نزدیک به نیروگاه‌های با ظرفیت آزاد مکان مناسبی برای راه‌اندازی مزارع بیت کوین در اندازه‌های کوچک و بزرگ است. در این بین کارخانه‌هایی که کوره‌های الکتریکی دارند، مثل تولیدکنندگان چینی و شیشه و تجهیزات پلیمری، به دلیل دریافت دو مگاوات برق با قیمت مناسب می‌توانند یک مزرعه بیت کوین با 2 هزار دستگاه راه‌اندازی کنند. دستگاه‌ها را نه‌فقط در کارخانه‌ها، سوله‌ها و محیط‌های صنعتی بلکه در خانه‌ها هم می‌توان پیدا کرد.
سحر در گرگان زندگی می‌کند و زمانی که قیمت بیت کوین 3900 دلار بود، یک دستگاهS9 را با قیمت پنج میلیون تومان از یک شرکت کامپیوتری در مشهد خرید. او به «آینده‌نگر» می‌گوید: «دی‌ماه پارسال این دستگاه را خریدم که هر ده روز، 0.005 بیت کوین به من می‌دهد. به خاطر اینکه دستگاه را با وام خریدم، هر میزان بیت کوین که تولید می‌کند را به صرافی می‌فروختم. زمستان پارسال در هر ده روز 300 هزار تومان درآمد داشتم اما حالا در هر ده روز 800 هزار تومان از دستگاه پول درمی‌آورم». سحر با یک دستگاه نزدیک به 2 میلیون و 400 هزار تومان درآمد در ماه کسب می‌کند که برای زندگی در شهری مثل گرگان مناسب است. او از این میزان درآمد بیت کوینی، 300 هزار تومان را برای برق هزینه می‌کند.
زمانی که سحر می‌خواست دستگاه S9 بخرد، بعضی شرکت‌ها به او وعده گارانتی دادند درحالی‌که هیچ‌یک از این دستگاه‌ها قانونی وارد ایران نشده و شرکت‌های مبدا هم هیچ گارانتی برای آن در نظر نگرفته‌اند. بعضی شرکت‌های فروش این دستگاه‌ها به بهانه گارانتی پول بیشتری از متقاضیان می‌گیرند و البته بازار فروش دستگاه‌های دست‌دوم هم داغ است.
*معترضان چه می‌گویند؟
استفاده از برق صنعتی و کشاورزی که با یارانه عرضه می‌شود و برق رایگان در مساجد و مدارس به اعتراض اشخاص و سازمان‌ها به استخراج ارزهای رمزنگاری‌شده منجر شده است. از سوی دیگر تسهیل پولشویی از طریق معامله با ارزهای مجازی باعث شده بعضی نسبت به تولید و استفاده از این ارزها در ایران انتقاد کنند.
حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق ایران در گفت‌وگو با «آینده‌نگر» در این‌باره می‌گوید: «نمی‌توان درباره ارزهای رمزپایه بلاتکلیف ماند و در فضای تعلیق آن را نگه داشت. در شرایط پیک مصرف مقدار انرژی‌ای که برای استخراج ارزهای رمزپایه به ویژه بیت کوین مصرف می‌شود باید ساماندهی شود. در این بین چند سوال وجود دارد. آیا استفاده از یارانه‌ای که دولت به انرژی برق می‌دهد، برای استخراج ارزهای رمزنگاری‌شده درست است؟ آیا استخراج این ارزها با برق یارانه‌ای و فروش آن به خارج از کشور به نوعی قاچاق انرژی نیست؟ آیا استخراج بیت کوین در کشور خروج سرمایه نیست؟ این ابهام درباره ارزهای مجازی و استخراج آن‌ها وجود دارد و در این زمینه به مقررات‌گذاری و تنظیم قوانین نیاز داریم».
سلاح ورزی در این‌باره که آیا صنعت شناخته شدن استخراج ارز رمزنگاری‌شده از سوی دولت را نمی‌توان دلیل استفاده ماینرها از برق صنعتی دانست گفت: «بازی کردن با الفاظ مسئله‌ای را حل نمی‌کند. اسمش را صنعت بگذاریم یا تکنولوژی، این الفاظ مشکل ما را حل نمی‌کند. باید به مقررات‌گذاری توجه کنیم. در اقتصاد ایران از یارانه‌های بی‌برنامه رنج می‌بریم بنابراین باید در این مورد با احتیاط بیشتری عمل کنیم تا به مشکلات گذشته باری اضافه نکنیم.»
*نگاه حقوق‌دان
کارگروه اقدام مالی مشترک هرچند ایران را همچنان در حالت تعلیق درآورده و نام کشورمان را به طور موقت از فهرست سیاه خود خارج کرده اما عدم پذیرش اف ای تی اف در ایران از نظر بعضی مبنای موافقت با استخراج ارزهای رمزپایه در کشور است. حسین میرمحمدصادقی در پاسخ به «آینده‌نگر» در این‌باره می‌گوید ما در ایران پولشویی را جرم‌انگاری کردیم و عدم تشخیص مبدا پول‌هایی که ممکن است از درآمدهای مجرمانه به دست آمده باشد، و قابل نظارت از سوی نهادهای دولتی نباشد، برای ایران هم خطرناک است. اما استفاده از این ارزها فرصتی برای تبادلات مالی در شرایط تحریمی است. ما اکنون بر سر یک دوراهی در این‌باره قرار گرفته‌ایم و باید درباره آن تصمیم بگیریم. باید دید آیا در شرایط کنونی استخراج و ترویج استفاده از این ارزها به نفع ماست یا نیست؟ این یک واقعیت است که برخورد غیرمنطقی با آن شرایط را سخت‌تر می‌کند.»
*شبکه برق چه می‌گوید؟
ارزهای رمزپایه به ویژه بیت کوین در ایران حامیان خودش را یافته و استخراج آن به عنوان یک صنعت از سوی دولت به رسمیت شناخته شده است. فعالان اقتصادی در ایران از جذب سرمایه خارجی برای تولید بیشتر بیت کوین می‌گویند اما آیا شبکه توزیع برق ایران ظرفیت میزبانی از میلیون‌ها استخراج‌کننده بیت کوین و سایر ارزهای رمزنگاری‌شده را دارد؟ چه میزانی از برق تولیدی در نیروگاه‌های ایرانی برای استخراج بیت کوین استفاده شده است؟ اعداد و ارقام متفاوتی درباره میزان مصرف برق استخراج‌کننده‌ها گفته می‌شود. هنوز تخمین دقیقی درباره میزان برق مصرفی یا تعداد استخراج‌کننده‌های موجود در کشور وجود ندارد و البته به دلیل مصرف متفاوت دستگاه‌های استخراج نزدیک به واقعیت بودن حدس و گمان‌ها بعید به نظر می‌رسد. سوی دیگر دستگاه‌های استخراج ارز رمزپایه، شبکه توزیع برق ایران قرار دارد. هرچند آمار مشخصی از میزان مصرف و تعداد این دستگاه‌ها وجود ندارد اما واقعیت‌های شبکه توزیع برق در ایران غیرقابل کتمان است.
سید صادق نیکوسپهر، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «آینده‌نگر» درباره وضعیت فنی شبکه توزیع برق در ایران می‌گوید: «ایران کشور وسیعی است و وسعت در تامین انرژی یک دردسر است. در یک گستره جغرافیایی بزرگ باید برای تامین انرژی بیشتر هزینه کرد و این یعنی برخلاف کشورهای اروپایی، هزینه تامین انرژی برای ایران بیشتر است. نکته دوم اینکه توسعه شبکه توزیع برق در ایران طی زمان اتفاق افتاده است. شبکه برق حول سه یا چهار نیروگاه بزرگ در کشور شکل گرفته و سال به سال بزرگ‌تر شده است و شبکه توزیع براساس کیفیتی که باید، شکل نگرفته است.»
دو محدودیت وسعت سرزمین و گستردگی و شکل شبکه توزیع برق از نظر فنی مجموعه‌ای از محدودیت‌ها برای تامین انرژی در کشور را فراهم می‌کند. این محدودیت به خوبی در تبادل برق نواحی قابل مشاهده است. برای مثال اگر کشور را از نظر تامین برق به دو منطقه شمال و جنوب تقسیم کنیم، در ساعات مختلف، تبادل برق در بین این مناطق باتوجه به شرایط شبکه محدود است و نمی‌توان در هر زمان تا هر میزان که لازم است برق تولید و مصرف کرد.
در ایران 78 هزارمگاوات ظرفیت نصب‌شده اسمی و 68 هزار و 500 مگاوات ظرفیت نصب‌شده عملی تولید برق وجود دارد که در تابستان به دلیل گرمای هوا به 55 هزار و 60 مگاوات کاهش پیدا می‌کند. از این ظرفیت نصب‌شده 4 هزار و 500 تا 5 هزار مگاوات متعلق به صنایع بزرگ است که خود آن را تولید و مصرف می‌کنند. نیکوسپهر می‌گوید: «در ایران با شبکه تولید و توزیع برقی طرف هستیم که در پیک مصرف توان تولید 55 هزار و 60 مگاوات برق را دارد درحالی‌که میزان مصرف 56 هزار مگاوات است بنابراین در ساعت پیک مصرف هیچ ذخیره‌ای وجود ندارد.»
به گفته این کارشناس انرژی نوع مصرف طی فصول مختلف سال در ایران شرایط تامین برق را برای گردانندگان این صنعت دشوار کرده است. نیکوسپهر می‌گوید: «قله مصرف برق در ایران بیش از 56 هزار مگاوات است و دره مصرف که در فصل سرد رخ می‌دهد، در روزهایی از سال به 20 تا 25 هزار مگاوات می‌رسد. این فاصله هرچه کمتر باشد، سرمایه‌گذاری در صنعت برق بیشتر جواب‌گوست اما متاسفانه در کشور ما این‌طور نیست. از سوی دیگر باید اقلیم خاص ایران را هم در نظر گرفت. در تابستان در بعضی از مناطق کشور دمای هوا به 50 درجه سانتی‌گراد می‌رسد و قطعی برق در جایی که چنین دمایی را تجربه می‌کند، پیامدهای دردناک و وخیمی در پی دارد».
در شرایطی مثل سال پیش که خشکسالی رخ داد و بارش‌ها کافی نبود، در روزهای پیک مصرف به 4 هزار تا 4 هزار و 500 مگاوات خاموشی رسیدیم. در سال جاری اما به دلیل بارش‌های مناسب در فصل بهار 11 هزار مگاوات ظرفیت نیروگاه‌های برق آبی در دسترس است و خاموشی‌ها به زیر هزار مگاوات کاهش یافته است. با این حال گویا در فضای صنعت برق ایران، فاصله امنی بین تولید و مصرف نیست. نیکوسپهر می‌گوید: «نمی‌خواهم بگویم ارزهای رمزپایه و استخراج آن بد است اما با توجه به شرایط شبکه تولید و توزیع برق ایران، کشورمان برای میزبانی این صنعت جای مناسبی نیست. روشن شدن هر دستگاه استخراج رمز ارز در تابستان، مساوی است با خاموشی چند واحد مسکونی در نقاط دور و نزدیک ایران. ما در زمان پیک مصرف ذخیره پایینی داریم و در این شرایط جایی برای ورود مصارف بزرگ نیست.»
محدودیت‌های تبادل انرژی جنوب به شمال علاوه بر برق در مورد گاز هم صدق می‌کند. ایران هرچند از بزرگ‌ترین دارندگان منابع گاز در جهان است اما در زمستان از ترکمنستان گاز وارد می‌کند. درواقع شبکه انتقال گاز در ایران به دلایل اقتصادی تا اندازه‌ای توسعه‌یافته نیست که در هر لحظه و در هر منطقه محدودیت گاز وجود نداشته باشد. باتوجه به این مسئله در بسیاری از روزهای سال نیروگاه‌های ایران با سوخت گازوئیل، برق تولید می‌کنند. نیکوسپهر در این‌باره به «آینده‌نگر» می‌گوید: «قیمت گاز صادراتی ایران 20 تا 25 سنت به ازای هر متر مکعب است. بازدهی تولید برق هم 37 درصد است. با یک حساب وکتاب ساده می‌بینید به ازای هر کیلو وات انرژی برق که تولید می‌کنیم، 5.5 سنت پول برای گاز پرداخت می‌شود. زمانی فاجعه عمیق‌تر می‌شود که بدانید بعضی از نیروگاه‌های ما با استفاده از گازوئیل برق تولید می‌کنند و قیمت هر گالن از این سوخت در بازارهای بین‌المللی 2 دلار و قیمت هر لیتر 51 سنت است. با هر لیتر گازوئیل 4 کیلووات برق تولید می‌شود و سهم سوخت گازوئیل از هزینه تولید 13 سنت است. در این شرایط تولیدکنندگان ارزرمز به دنبال استفاده از برق زیر یک سنت هستند. در ایران برق 70 تومانی در صنعت و برق 50 تومانی در منازل داریم و برق مدارس و مساجد هم رایگان است. این درحالی است که نه‌تنها در روزهای اوج مصرف بلکه در روزهای عادی به دلیل محدودیت در انتقال گاز، نیروگاه‌های ایران با گازوئیل کار می‌کنند که در این شرایط، هیچ توجیه اقتصادی ندارد.»
با توجه به وضعیت شبکه توزیع برق گویا توسعه صنعت استخراج ارزهای رمزنگاری‌شده غیراقتصادی‌تر از آنچه مخالفان آن فکر می‌کردند به نظر می‌رسد. با این حال راه‌حل‌هایی برای غلبه بر این محدودیت‌ها وجود دارد. وزارت نیرو به دنبال عرضه برق به تولید ارزرمزبا تعرفه صادراتی است که اکنون هفت تا هشت سنت برای هر کیلووات است. آیا تعیین چنین نرخی از سوی وزارت نیرو برای برق تولید ارزرمز یعنی توقف این صنعت؟
نیکوسپهر در پاسخ به این سوال می‌گوید: «وزارت نیرو با این تصمیم اعلام می‌کند که شبکه برق ایران آمادگی میزبانی این صنعت را ندارد. شبکه برق ایران ذخیره منفی دارد».
با این وجود امکان تولید ارزرمزها در ماه‌هایی مثل فروردین و اسفند، اگر محدودیت سوخت نیروگاه‌ها وجود نداشته باشد، و در مهر و آبان بدون صدمه به توزیع برق ممکن است.
*خورشید به کمک می‌آید؟
منتقدان توسعه صنعت استخراج ارزهای رمزنگاری‌شده در ایران به دلیل مصرف بالای برق لزوما به پاک کردن صورت مسئله فکر نمی‌کنند. برای مثال حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق ایران می‌گوید: «من با ممنوعیت کامل استخراج ارزهای رمزپایه در کشور موافق نیستم و به تنظیم‌گری در این زمینه معتقدم. اما فکر می‌کنم نباید انرژی کشور را که هزینه‌ای برای تولید آن صرف شده و دولت به عرضه ارزان آن یارانه می‌دهد، برای استخراج بیت کوین استفاده کرد. می‌توان استخراج ارز رمزپایه را نظام‌مند و قانونی کرد و به دنبال سیستم‌های حمایتی و تسهیل‌گری رفت. آیا بهتر نیست از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر برای استخراج ارز رمزپایه استفاده کرد؟ می‌توان سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان به استخراج این ارزها را به سرمایه‌گذاری در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر هم ترغیب کرد.»
استفاده از تجدیدپذیر‌ها راه حل دوم وزارت نیرو برای غلبه بر محدودیت‌های شبکه برق برای توسعه این صنعت است. جذب سرمایه برای ایجاد نیروگاه‌های تولید برق تجدیدپذیر به دلیل استخراج ارزرمزها، یک رخداد مبارک در صنعت برق کشور خواهد بود به ویژه اینکه ایران در استان‌هایی مثل سیستان و بلوچستان دارای آفتاب مناسب و در قزوین و گیلان دارای باد مناسب است.
نیکوسپهر کارشناس انرژی به «آینده‌نگر» می‌گوید: «وزارت نیرو در قراردادهای بلندمدت برق این نیروگاه‌ها را خریداری می‌کند. استفاده از انرژی تجدیدپذیر در استخراج ارزرمزها صدمه‌ای برای شبکه برق و مردم نیست. برق یک خدمت عمومی است و تضمین تامین برق باکیفیت و ایمن برای مردم با دولت است. استخراج ارزرمزها تضمین تامین برق را مختلف کرده بنابراین وزارت نیرو باید عکس‌العمل نشان می‌داد اما پیشنهادی هم دارد که راه‌گشاست. نیروگاه‌های خورشیدی در اندازه‌های کوچک قابل احداث است.»
*بی‌خبری ناخوشایند
چه کسی یا چه گروهی سازنده واقعی بیت کوین است؟ کسی این روزها در ایران به پاسخ این سوال اهمیت نمی‌دهد. اما ابهام درباره مقررات مربوط به بیت کوین در ایران هرگز به اندازه سازنده واقعی آن برای فعالان اقتصادی بی‌اهمیت نخواهد بود. سوالات بسیاری وجود دارد که هیچ مقام رسمی پاسخی در ایران به آن نداده است و همین بی‌خبری بازار شایعه را داغ کرده است.
