---
مشاور ارشد سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در گفتوگو با «ایران» میگوید: ایران در جمع 10 کشور حادثهخیز جهان قرار دارد و استان مازندران جزء پنج استانی است که بیشتر از بقیه استانها در معرض خطر وقوع بلایای طبیعی قرار دارد. با توجه به تعریف جهانی بحران میتوان به اهمیت غیرقابل وصف آن پی برد، در تعریف جهانی، بحران، اختلال جدی در عملکرد یک جامعه به وجود میآورد که بهصورت خیلی گسترده، محیط، اموال، اقتصاد و انسانها را تحت تأثیر قرار میدهد و باعث خسارت میشود به طوری که جامعهای که آسیب دیده نمیتواند با منابع در اختیار خود آن را مدیریت کند.
دکتر عباس استاد تقیزاده با اشاره به اینکه سالهای 1990 تا 2000 دهه بلایای طبیعی نامگذاری شده بود، میافزاید: در این دوره بر اساس آمار ارائه شده یک میلیون مورد طوفان، 100هزار مورد سیل، دهها هزار مورد رانش زمین، زلزله و گردباد، چندین هزار مورد طوفان گرمسیری و سونامی داشتیم و میزان تلفات انسانی در مجموع یک میلیون و 120 هزار نفر برآورد شده است. وقوع حوادث از سال 1900 تا 2000 روند افزایشی داشته و یکی از دلایل آن میتواند ثبت دقیقتر حوادث باشد چون تا سالهای قبل از آن ثبت حوادث با این دقت نبودند.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تأکید بر اینکه بسیاری از حوادث و بحرانهای غیرمترقبه میتوانند تحت تأثیر تجمیع و ترکیب عوامل مختلفی باشند، توضیح میدهد: فناوریهای نوین و مداخلههای انسانی هر دو میتوانند مقصر باشند، بهعنوان مثال پدیدههای فناورزا سبب حادثه پلاسکو شدند که میتواند عامدانه یا غیرعامدانه باشد یا حادثه برج دوقلو که کاملاً عامدانه است و دوم عوامل انسانی میتواند در بروز حوادث مؤثر باشد مانند سیل گلستان که ویلاسازیهای غیرمجاز در آن تأثیر داشت.
وی در ادامه میافزاید: با توجه به احتمال بالای وقوع حوادث و بلایای طبیعی در کشور، باید تکلیف وجود بیمه حوادث طبیعی در مجلس روشن شود. زیرا وقتی هزینه مردم هنگام بروز حوادث طبیعی نسبت به درآمد بیشتر شود، آن جامعه ورشکسته خواهد شد و قطعاً این اتفاق برای توسعه پایدار یک تهدید جدی است.
به اعتقاد استاد تقیزاده، مدیریت بحران فرآیندی سیستماتیک است یعنی قواعد و اصول خاصی دارد، پس باید برای کاهش خسارتهای ناشی از حوادث از کلیه امکانات، قوانین و دستورالعملها استفاده کنیم.
---
تشکیل صندوق بیمه حوادث طبیعی
نبود بیمه حوادث طبیعی و نداشتن صنــــدوق بیــمــه حـــوادث سبـــب لطمات شدید و خسارتهای مالی جـــبرانناپــذیر به مردم و دولت میشود.
هادی بهادری عضو کمیسیون عمران مجلس درباره مشکلات طرح تشکیل صندوق بیمه حوادث طبیعی به «ایران» میگوید: ایجاد صندوق بیمه حوادث طبیعی یکی از زمینههای مقابله در برابر حوادث بعد از زلزله بم مورد بحث قرار گرفت اما در دولت ششم بهطور جدی پیگیری شد. با وجود اهمیت بالای این امر باز هم وزارت کشور توجهی به حوزه حوادث ندارد و مشکلات جدی در این حوزه داریم؛ کما اینکه در حادثه سیل اخیر بخش زیادی از بودجه کشور هزینه شد و تقریباً تمامی پروژههای عمرانی تعطیل شدند. در نهایت با وجود تمام هزینههایی که به دولت تحمیل شد باز هم مردم سیلزده اوضاع خوبی ندارند.
وی درباره فعالیت سازمان مدیریت بحران کشور میافزاید : این سازمان دو سال بهصورت غیرقانونی فعالیت میکرد اما در نهایت تحت فشارهای مجلس از سال 1381 پس از وقوع زلزله بم قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور تصویب شد اما پس از 17 سال چه به لحاظ استفاده از تجارب آن هم بعد از وقوع زلزلههای متعددی که داشتیم و چه در حوزه بیمه عملاً هیچ کار مثبتی انجام نشده است.
بیمه ساختمانها باید اجباری شود
به اعتقاد این نماینده مجلس، اساساً باید برای ساختمانها بیمه کیفیت را الزامی کنیم البته بعد از پیشنهاد این مسأله متوجه شدیم که نه بیمهها و نه دولت هیچکدام مایل به انجام این کار نیستند. این در حالی است که با ارتقای کیفیت ساختمانها و جلوگیری از ساخت ساختمانهای بیکیفیت و بدون استاندارد بیتردید شاهد خسارات جانی و مالی کمتری در نتیجه وقوع حوادث طبیعی خواهیم بود. در بیشتر کشورهای دنیا، بیمهها متولی تعیین قیمت ساختمانها هستند و هنگام بروز حوادثی مانند زلزله، سیل و آتشسوزی کلیه هزینههای مربوط به خسارات را بیمهها متقبل میشوند. متأسفانه در کشور ما بیمهها به هیچ عنوان در این زمینهها فعال نیستند و اصلاً بیمه جای واقعی خود را پیدا نکرده است.
بهادری درباره تشکیل صندوق بیمه حوادث طبیعی با اشاره به اینکه کارکرد این صندوق مشابه کارکرد بیمه است، میگوید: هدف از تشکیل صندوق این است که دولت از بودجه مشخص شده استفاده کند و بودجه عمرانی را صرف هزینههای ناشی از بحران نکند. وی با اشاره به لزوم فرهنگسازی در خصوص ارتقای کیفیت ساختمانها میافزاید: مانند کمربند ایمنی که پس از چند سال مردم پذیرفتند که باید به اجرای قانون ملزم باشند در این زمینه هم باید مردم بپذیرند که برای جان خود ارزش قائل شده و تمامی استانداردها را رعایت کنند و این امر محقق نمیشود مگر با اجرایی شدن و الزامی شدن بیمه.
---
تمرکز جمعیت یکی از دلایل وقوع فاجعه
مهدی زارع استاد زلزلهشناسی هم با بیان اینکه در اکثر موارد در مکانهای حادثهخیز، مردم هم آسیب میبینند، میگوید: در کشور ما هم در جاهایی که حادثهخیز هستند سکونتگاههای پرجمعیت وجود دارد. بهدلیل رشد جمعیت و شهرنشینی و ایجاد زیرساختهای پرشتاب فضاها آسیبپذیرتر میشوند. این عوامل در سیل لرستان سبب آسیبهای شدید به پلهایی شدند که با سرعت و بدون کارشناسی ساخته شده بودند.
وی میافزاید: نسبت به سال 57 امید به زندگی بیشتر شده و در نتیجه آن جمعیت هم بیشتر شده است. تمرکز جمعیت در مناطق خاص بیشتر شده و این عامل سبب میشود هنگام وقوع حوادث تلفات جانی و مالی زیادی را شاهد باشیم، چنانچه در زلزله بم بهدلیل همین تمرکز جمعیت فاجعهای انسانی رخ داد چرا که اگر زلزله در منطقهای دورتر از سکونتگاههای مردمی رخ داده بود این همه خسارت به بار نمیآورد. متأسفانه تمرکز جمعیتی در تهران هم بالا است و مسأله فرونشست زمین هم وجود دارد، به لحاظ علمی باید در انتظار وقوع زلزله بزرگی در تهران بوده و از الان به فکر کارهای پیشگیرانه باشیم.
بهگفته وی، در شرایط بحران، مدیریت کلان یک هنر است و اینکه یک مدیر چگونه بتواند با دست خالی یا حتی بدون در اختیار داشتن بودجه در شرایط خاص امور را مدیریت کند، از ویژگیهایی است که باید به آن توجه خاص شود.
---
رعایت اخلاق، مهمترین اصل در انتشار وقایع هنگام بحرانها
مدیرکل روابط عمومی و ارتباطات مردمی جمعیت هلال احمر با بیان اینکه امید واهی دادن در زمان بحران اثرات منفی در پی دارد، میگوید: در حادثه یاسوج یا حادثه سانچی کارشناسان در همان ساعات اولیه تشخیص دادند که بدن انسان قدرت تابآوری در شرایطی خاص را ندارد اما شایعات به اندازهای زیاد بود که برخی نزدیکان افرادی که در محل حادثه حضور داشتند امیدی واهی پیدا کرده بودند.
اسماعیل رمضانی با بیان اینکه هنگام وقوع حوادث، رعایت اخلاق را نباید از یاد برد، ادامه میدهد: در بسیاری از کشورها هنگام وقوع حوادث از انتشار عکسهای ناگوار جلوگیری میشود، عکسهای گرفته شده از اجساد میتواند تأثیرات منفی زیادی بر بازماندگان حوادث
بگذارد.
وی با اشاره به اینکه بعد از وقوع حوادث کلیپهایی منتشر میشود که مخاطب به زمان و مکان آن توجه نمیکند، میافزاید: پس از انتشار کلیپهای غیرواقعی یا غیرمرتبط با حادثه مورد نظر، مخاطب شدیداً تحت تأثیر قرار میگیرد.
از لحاظ حرفهای و اخلاقی بعد از وقوع هر حادثهای هنگام انتشار فیلم، عکس یا کلیپ باید زمان و مکان کاملاً مشخص باشد بهعنوان مثال در حادثه زلزله کرمانشاه فیلمی انتشار پیدا کرد که در آن خانوادهای حتی از داشتن یک چادر ساده هم محروم بودند. آن فیلم تنها 14 ساعت بعد از وقوع زلزله گرفته شده بود اما بعد از 10 روز انتشار پیدا کرده بود. بعد از بررسیهایی که شد متوجه شدیم بعدازظهر آن روز پس از زلزله همان خانواده توسط فامیل خود به شهر دیگری برده شده و اسکان پیدا کرده بودند اما این فیلم بارها در فضای مجازی دست به دست شد و تأثیرات منفی خود را بر جای گذاشت.
تأثیر فرهنگهای مختلف هنگام بحرانهای مشابه
وی با اشاره به سیلهای اخیری که در ابتدای سالجاری بهوقوع پیوستند، میگوید: امسال شاهد وقوع سیلهایی مشابه در گلستان، لرستان و خوزستان بودیم اما همه دیدیم که ظهور و بروز حوادث در این مناطق کاملاً متفاوت بوده و برخورد مردم هنگام مواجهه با سیل در مناطق مختلف کاملاً
متفاوت بود.
به اعتقاد او، در گلستان 16 هزار نفر از مردم سیلزده بدون هیچ مشکل خاصی اسکان موقت یافتند اما در لرستان بسیار مشکل داشتیم و شاهد ساختارهای اجتماعی، فرهنگی خاصی در خوزستان بودیم که متأسفانه سختیهای زیادی به وجود آورد.
رمضانی در خاتمه تأکید میکند: سیل، زلزله و حوادثی از این قبیل در ساختارهای فرهنگی ضرب میشود و خروجیهای مختلفی خواهد داشت. هماهنگی و تعامل و شناخت میتواند در رفع بحران و کاهش تلفات تأثیری بسزا داشته باشد و در نتیجه آن آسیبهای جانی و مالی نیز کاهش چشمگیری خواهد یافت.