ایستانیوز:ادغام در صورتی می‌تواند نتیجه‌بخش باشد که دولت مدیریت و نظارت را عهده‌دار شود و بستر توسعه و رشد فعالیتهای بخش خصوصی را ایجاد کند. اما در ایران این‌گونه نیست. بنابراین برخلاف کشورهای دیگر که چندین وزارت‌خانه را ادغام می‌کنند، در کشور ما به دلیل سنگین بودن وزارت‌خانه‌ها، اداره آنها غیرممکن می‌شود.
آیا طرح تفکیک وزارت‌خانه بازرگانی در حال حاضر کار درستی است یا نه؟ اتاق بازرگانی در این خصوص به بررسی موضوع پرداخته و موضع خود را به صراحت اعلام کرده است. موضوع تفکیک، بحثی فرعی است که در مواجهه با مشکلات کنونی طرح شده است. موضوع اصلی این است که وزارت‌خانه صنعت، معدن و تجارت بسیار سنگین است و مدیریت آن برای نظام مدیریتی‌‌اش بسیار دشوار. به همین دلیل راهکار برون‌رفت از شرایط فعلی، کاهش تصدی‌گری دولت است. در حال حاضر در این وزارت‌خانه دولت برای خود وظایف غیرضروری تعریف و وزارت‌خانه را سنگین کرده است. حتی اگر این وزارت‌خانه‌ها از هم تفکیک شوند، باز گرفتار مشکلات ناشی از سختی و سنگینی‌شان میشوند و در نتیجه نمی‌توانند کارنامه موفقی داشته باشند. توجه داشته باشید که افراد بسیار پرکار و صاحب دانشی تاکنون در این وزارت‌خانه به عنوان وزیر معرفی شده‌اند؛ مانند آقای نعمت‌زاده که یک مدیر لایق، کاردان و باسواد است. اما او به زحمت میتوانست این مجموعه را اداره کند. علت آن هم سختی و سنگینی وزارت‌خانه بود. کاری که بخش خصوصی می‌تواند به درستی و با انگیزه مناسب انجام دهد، وزارت‌خانه‌ها عهده‌دار انجام آن شده‌اند و این مسئله باید حل شود. تفکیک دردی را دوا نمیکند، همان‌گونه که تجمیع دردی را دوا نکرد. فقط تفکیک بار اضافه‌تری را به سبب هزینه‌های جاری ایجاد می‌کند و بودجه‌های جاری دولت را افزایش می‌دهد. هر وزارت‌خانه باید یک نظام مدیریتی در بالا داشته باشد که این خود موجب افزایش هزینه‌های جاری وزارت‌خانه‌ها می‌شود. شاید به نظر آید وزراتخانهها با تفکیک، با بهره‌وری بهتری کار می‌کنند. ممکن است این موضوع تا حدی صادق باشد، اما گرفتاری اصلی، جای دیگری است که نه با تفکیک و نه با ادغام قابل حل نیست. برخی اعتقاد دارند به حاشیه راندن وزارت بازرگانی به واسطه ادغام وزارت‌خانه مشکلاتی را در تنظیم بازار ایجاد کرده است. از این رو بهتر است به سمت احیای مجدد وزارت بازرگانی برویم. اما آیا این دیدگاه درست است؟ به اعتقاد من، عدم موفقیت شایان توجه تنظیم بازار و نتیجه‌بخش نبودن آن، به سبب نگاه دولتی به اقتصاد است. مطمئنا اگر تنظیم بازار توسط خود مردم انجام می‌شد وضعیت به این صورت نبود. مشکل از آنجا نشئت می‌گیرد که دولت خود را از مردم جدا می‌کند و میخواهد آنها را کنترل کند. این کنترل هم گاهی با مقاومت روبه‌رو می‌شود. در حالی که در صورت مشارکت مردم در تنظیم بازار، مطابق با یک کاریزمای شناخته‌شده اقتصادی، می‌تواند موفق‌تر عمل کند. این مسئله هم هیچ ارتباطی با تفکیک یا ادغام وزارت‌خانه‌ها ندارد. نگاهی که دولت خود را در یک جایگاه دیگری میبیند و مسئولیت کنترل اقتصاد و کنترل رفتار اقتصادی مردم را بر عهده خود می‌داند، این گرفتاریها را به وجود میآورد. اما به اعتقاد من در صورت تفکیک وزارت‌خانه‌ها و عهده‌دار شدن وزارت بازرگانی برای تنظیم بازار، مجددا شاهد شکست وزارت منفک‌شده خواهیم بود. حال آنکه اگر با مشارکت مردم و نهادهای مردمی این کار انجام شود، حتما نتیجه موفقیت‌آمیز است.
در حال حاضر در تمام دنیا شاهد ادغام وزارت‌خانه‌های مرتبط هستیم و این مسئله امری بدیهی است. ادغام وزارت‌خانه‌ها در دنیا موفقیت بیشتری را حاصل کرده است. اما چرا این اتفاق در ایران رخ نداد؟ دولت‌ها در کشورهای پیشرفته دنیا و در بسیاری از کشورهایی که نظام اقتصادی‌شان چندان دولتی نیست، تنها کار مدیریتی را برعهده میگیرند، تصدی‌گری ندارند و در امور اجرایی حضور دارند. هنگامیکه دولت‌ها سبک میشوند، قادر به این هستند که چهار وزارت‌خانه را هم با یکدیگر ادغام کنند. بنابراین کار ادغام وزارت‌خانه‌های ما هم کار درستی بوده؛ اما مشروط به سبک کردن وزارت‌خانه‌ها. در ایران، دولت در بسیاری از عرصه‌های اجرایی حضور دارد و در عرصه‌های اقتصادی به جای فعال اقتصادی مشغول به کار است. حتی در کارهای بخش خصوصی دخالت می‌کند و این دخالت مخل کارها است. چون این دخالت توسط عوامل دولتی صورت می‌گیرد که قابل اعتماد نیستند. حضور بیشتر دولت در عرصه‌های اقتصادی فسادزا نیز هست.
ادغام در صورتی می‌تواند نتیجه‌بخش باشد که دولت مدیریت و نظارت را عهده‌دار شود و بستر توسعه و رشد فعالیتهای بخش خصوصی را ایجاد کند. اما در ایران این‌گونه نیست. بنابراین برخلاف کشورهای دیگر که چندین وزارت‌خانه را ادغام می‌کنند، در کشور ما به دلیل سنگین بودن وزارت‌خانه‌ها، اداره آنها غیرممکن می‌شود.
آیا دولت با کاهش تصدی‌گری خود می‌تواند این رویه را بهبود بخشد؟ پاسخ به این سوال سخت نیست. اگر دولت بتواند خود را سبک‌تر کند و در جایگاه مدیریتی قرار دهد، موفق است. آن وقت است که می‌تواند چهار وزارت‌خانه را یکی کند و با یک نظام مدیریتی آنها را اداره کند.
با کلید خوردن مجدد تفکیک وزارت‌خانه‌ها، به نظر میرسد برخی از مخالفان تفکیک در دوره قبل، این بار در جهت موافقت با آن حرکت می‌کنند. موضوع ریشه در این دارد که آنها هم ناکارآمدی این وزارت‌خانه را می‌بینند و فکر می‌کنند با تفکیک وزارت‌خانه‌ها، شاید امید به بهتر شدن این وضعیت به وجود آید. در حالی که این امید درستی نیست. بعضی از دوستان فعال در بخش خصوصی تصور اشتباهی دارند. مسلما نظرات مختلفی شنیده می‌شود و نظرات مثبت و منفی افراد برای تفکیک، قابل احترام است. چراکه همگان امید به بهتر شدن وضع موجود دارند. اما به اعتقاد من این اتاق بازرگانی است که باید منافع بخش خصوصی را در نظر بگیرد و با تحقیق و بررسی به نمایندگی از فعالان اقتصادی این بخش، نظرش را اعلام کند. در این‌باره نیز سال گذشته نظرات اتاق به صراحت اعلام شد و موضع بخش خصوصی مشخص است. اما به هر حال تضاد آرا در این بخش هم وجود دارد.
*مجله آینده نگر
