ایستانیوز: با توجه به اینکه اروپا رابطه اقتصادی، بانکی و مالی بسیار گسترده‌ای با امریکا دارد، انتظار میرود خرید نفت خود از ایران را متوقف کند. کشورهای فرانسه و ایتالیا و یونان که خریداران اروپایی نفت ایران هستند، طبق زمان‌بندی امریکا و به تدریج واردات نفت از ایران را کاهش می‌دهند و طبق درخواست امریکا به صفر می‌رسانند.
بعد از خروج امریکا از توافق هسته‌ای در روز ۸ می‌‌‌‌سال ۲۰۱۸ میلادی، گزارش‌های مختلفی در مورد زمان‌بندی تحریم‌های تازه امریکا علیه ایران به خصوص تحریم نفتی و بانکی ارائه شد.تحریم‌هایی که در دروه قبلی بیشترین اثر منفی را روی اقتصاد ایران بر جای گذاشت و افت ارزش پول ملی، افزایش نرخ تورم و رکود را در کشور به همراه آورد.
بارها بیان شد که تحریم‌های اقتصادی‌ای که دولت ترامپ وضع خواهد کرد سخت‌ترین تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران خواهد بود و زمینه را برای افزایش قیمت نفت در بازار فراهم میکند ولی در مورد تاثیر این تحریم‌ها روی اقتصاد ایران گزارش‌های ضد و نقیضی وجود دارد. باید در نظر داشت برنامه تحریمی دوره جدید مشابه تحریم سال ۲۰۱۲ است و تنها تفاوت در این است که در وضعیت کنونی به دلیل سال‌های طولانی تحریم، زیرساخت‌های اقتصادی ایران ضعیف‌تر است و بخش تولیدی و صنعتی در کشور کارایی چندانی ندارد ولی در سال ۲۰۱۲ هنوز شرایط اقتصادی ایران به این مرحله نرسیده بود. از طرف دیگر در سال ۲۰۱۲ ایران توانسته بود روزانه ۷۰۰ هزار بشکه نفت صادر کند ولی ترامپ در نظر دارد میزان صادرات نفت ایران را در دوره تازه تحریم به صفر برساند. سیاستی که غیرقابل اجرا به نظر میرسد.
تاثیر تحریم روی اقتصاد ایران
در برخی از گزارش‌ها عنوان شد بعد از وضع تحریم‌های تازه علیه ایران، اقتصاد این کشور با مشکلات زیادی روبه‌رو میشود زیرا اصلی‌ترین درآمدش را که از فروش نفت حاصل میشود، از دست خواهد داد. ولی تحلیل‌گران اقتصادی بیزینس مانیتور این نظریه را مردود می‌‌‌‌دانند و معتقدند شرایط ایران در این دوره از تحریم‌ها به سختی قبل نخواهد بود. بیزینس مانیتور نوشت: تاثیر تحریم‌های تازه اقتصادی علیه ایران روی اقتصاد این کشور کمتر از سال ۲۰۱۲ خواهد بود زیرا ایران تجربه تحریم قبلی را دارد و کشورهای آسیایی به خصوص چین و هند به دلیل اختلافات زیادی که با امریکا دارند، در مسیر اجرای این تحریم‌ها کارشکنی خواهند کرد مگر اینکه امتیازاتی از امریکا دریافت کنند.
در درجه اول باید در نظر داشت که مذاکرات بین ایران و کشورهای اروپایی در جریان است و انتظار میرود امریکا هم ظرف چند ماه آینده به این مذاکرات بپیوندد. با وجود اینکه نمی‌توان نتیجه این مذاکرات را پیش‌بینی کرد ولی اگر این مذاکرات به نتیجه مطلوب برسد یا اروپا بتواند راهی برای حمایت از ایران که به توافق هسته‌ای خود پایبند بود پیدا کند، در آن صورت تاثیر منفی تحریم‌های اقتصادی امریکا علیه ایران کمتر میشود.
رشد صادرات نفت ایران بعد از اجرایی شدن برجام
در جریان تحریم‌های نفتی تولید و صادرات نفت ایران کاهش پیدا کرد و همین مسئله سبب شد تا منابع مالی بسیار کمی برای دولت ایران وجود داشته باشد. بعد از اجرایی شدن توافق هسته‌ای و رفع شدن تحریم نفتی، تولید و صادرات نفت ایران رشد کرد. در سال ۲۰۱۷، ایران به طور متوسط روزانه بالغ بر ۲.۵ میلیون بشکه نفت و میعانات صادر کرد که نسبت به سال قبل از آن افزایش زیادی پیدا کرده بود. کشورهایی از قبیل چین و هند و کره‌جنوبی ۵۹ درصد از کل صادرات نفت ایران را خریداری می‌کردند. در این سال‌ها اروپا به تدریج اقدام به افزایش واردات نفت از ایران کرد تا در کشورهای عرضه‌کننده نفت به این منطقه تنوع ایجاد کند ولی به دلیل تهدیدهای پی‌درپی امریکا در مورد تحریم ایران و خروج از توافق، تلاش کرد تا نفت مورد نیازش را از کشورهای دیگر وارد کند. به همین دلیل با وجود افزایش واردات نفت اروپا از ایران از سال ۲۰۱۶ تاکنون، باز هم سهم اروپا در جذب نفت صادراتی ایران چندان زیاد نبود و حذف این کشورها از صادرات نفت ایران قابل جبران است.
ایران در دو سالی که از برداشته شدن تحریم‌های نفتی گذشت، متوجه شد که باید به سمت کشورهای آسیایی و همسایه سوق پیدا کند. به همین دلیل بود که مذاکرات زیادی با کشورهای همسایه در آسیا انجام داد و توانست صادراتش را به این کشورها بیشتر کند و از وابستگی اقتصادی‌اش به غرب بکاهد. در نتیجه این ابتکار عمل، احتمال کمتر بودن تاثیر تحریم‌های غرب علیه ایران بسیار زیاد است.
آسیایی‌ها، اصلی‌ترین خریداران نفت ایران
طبق گزارش منتشرشده توسط بیزینس مانیتور، در سال ۲۰۱۷ چین بزرگ‌ترین وارد کننده نفت ایران بود. در این سال چین روزانه بالغ بر ۶۱۷ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرد. هند بعد از چین در جایگاه دوم قرار داشت. این کشور در سال قبل روزانه بیش از ۴۸۰ هزار بشکه نفت وارد کرد و کره جنوبی با وارد کردن بالغ بر ۴۰۰ هزار بشکه نفت در هر روز توانست جایگاه سومین واردکننده نفت از ایران را به خود اختصاص دهد.
ژاپن در سال قبل روزانه بیش از ۱۶۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرد و ترکیه با وارد کردن ۲۰۰ هزار بشکه در روز به یکی از اصلی‌ترین شرکای نفتی ایران تبدیل شد. امارات هم در این سال روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده بود. بررسی این آمارها نشان میدهد کشورهای آسیایی به اضافه ترکیه در سال قبل روزانه بالغ بر یک میلیون و ۷۵۷ هزار بشکه نفت از ایران وارد کردند و سهم زیادی در کل صادرات نفت این کشور دارند. در این سال واردات نفت کشورهای ایتالیا و فرانسه که اصلی‌ترین خریداران اروپایی نفت ایران هستند به ترتیب برابر با ۱۴۰هزار بشکه و ۱۰۰ هزار بشکه در روز بود.
بنابراین با توجه به اینکه وابستگی ایران به اروپا و غرب در بازار انرژی بسیار کم است، اگر بتواند به همکاری موثر خود با آسیایی‌ها ادامه دهد یا حداقل به دلیل همکاری مثبت و سازنده با این کشورها مانع از کاهش بیش‌ازحد صادرات نفت خود شود، خواهد توانست از فشار مالی ناشی از تحریم‌های اقتصادی برهد یا این فشار را تقلیل دهد.
تاثیر تحریم‌ها روی قیمت نفت از کی نمایان میشود؟
از آنجا که قرار است تحریم نفتی علیه ایران از ۴ نوامبر سال ۲۰۱۸ اعمال شود، تا آن زمان به‌جز تاثیر روانی ناشی از ارائه زمان‌بندی تحریم‌های تازه علیه ایران و تلاش امریکا برای همراه کردن کشورهای بیشتر در این سیاست، عامل دیگری را نمی‌توان روی قیمت نفت اثرگذار دانست.
بنابراین اثر تحریم‌های نفتی ایران روی قیمت نفت در بازار جهانی در فصل آخر سال جاری نمایان خواهد شد و رسیدن حداقل قیمت نفت به مرز ۹۰ دلار در این زمان پیش‌بینی میشود. اگر تنش بین ایران و غرب در این سال افزایش پیدا کند، احتمال بیشترشدن قیمت هر بشکه نفت در بازار جهانی وجود خواهد داشت. در غیر این صورت به دلیل حذف نفت ایران و احتمال جایگزین شدن نفت امریکا و عربستان قیمت برای دوره‌ای تا مرز ۹۰ دلار باقی می‌ماند و سپس به تدریج تا مرز ۸۰ دلار کاهش خواهد یافت. به نظر میرسد تاثیر اصلی تحریم‌های اقتصادی و نفتی ایران روی قیمت نفت در دنیا در سال ۲۰۱۹ مشاهده شود و زمینه را برای رکود اقتصادی در این سال فراهم کند.
حال سوال این است که چه سناریوهایی را می‌توان محتمل دانست؟ آیا اروپا در صورت عدم همراهی امریکا به همکاری با ایران ادامه میدهد؟ آیا اروپا خرید نفت ایران را متوقف خواهد کرد؟
سناریوی اصلی، امتناع اروپا از خرید نفت ایران
با توجه به اینکه اروپا رابطه اقتصادی، بانکی و مالی بسیار گسترده‌ای با امریکا دارد، انتظار میرود خرید نفت خود از ایران را متوقف کند. کشورهای فرانسه و ایتالیا و یونان که خریداران اروپایی نفت ایران هستند، طبق زمان‌بندی امریکا و به تدریج واردات نفت از ایران را کاهش می‌دهند و طبق درخواست امریکا به صفر می‌رسانند. این کشورها در مجموع روزانه ۳۲۵ هزار بشکه نفت از ایران وارد میکنند. از طرف دیگر ژاپن که بعد از برداشته شدن تحریم‌های نفتی علیه ایران در سال ۲۰۱۶، واردات خود را به سطح قبل از تحریم‌ها بازنگرداند، تلاش میکند تا از تحریم‌های تازه معاف شود. این درخواست از طرف کره جنوبی هم مطرح میشود ولی حتی اگر بتوانند این معافیت را به دست بیاورند باز هم واردات خود از ایران را ۱۰ تا ۲۰ درصد تقلیل خواهند داد. این تلاشی از طرف دو کشور آسیایی مذکور برای نشان دادن همراهی آنها با امریکا و سیاست‌های این کشور خواهد بود. بدون شک بزرگی اقتصاد امریکا و اثرگذاری این کشور در تعاملات اقتصادی و تجاری و سیاسی دنیا عامل مهمی است که موجب میشود تا کشورها با سیاست‌های امریکا همراه شوند.
با وجود اینکه امریکا بارها اعلام کرد این بار خواستار رساندن صادرات نفت ایران به صفر است ولی اخباری در مورد موافقت این کشور با معافیت‌های موردی کشورهای خاص آسیایی شنیده میشود. کشورهایی که کاهش زیادی در واردات نفت خود از ایران ایجاد میکنند ولی آن را به صفر نمی‌رسانند. این سیاستی بود که در سال ۲۰۱۲ هم اعمال شد.
از طرف دیگر، در شرایطی که بخش زیادی از جامعه جهانی مخالف سیاست‌های ترامپ هستند، به نظر میرسد همراه شدن کشورهای چین و هند و ترکیه با امریکا در تحریم نفتی ایران محقق نشود. ما انتظار داریم بعد از اجرایی شدن تحریم‌های نفتی علیه ایران این سه کشور یا در سطح قبلی یا در سطحی بالاتر از سال ۲۰۱۷ نفت وارد کنند.
قدرت چانه‌زنی آسیایی‌ها برای خرید نفت ایران بیشتر میشود
در صورت تحریم نفتی ایران، کشورهای چین و هند می‌‌‌‌توانند نفت را با قیمت بهتر و با شرایط مناسب‌تر خریداری کنند زیرا قدرت بالاتری برای مذاکره و چانه‌زنی دارند. در نتیجه احتمال افزایش واردات نفت ایران توسط این کشورها بسیار زیاد است همان‌طور که در ماه‌های اولیه سال جاری هم این سیاست را اجرا کردند. مثلا چین که در سال گذشته به طور متوسط روزانه ۶۱۷ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده بود در ماه مارس سال جاری واردات خود را از این کشور به مرز ۷۲۶ هزار بشکه در هر روز رسانید. بررسی عملکرد این کشورها نشان میدهد که نسبت به سال ۲۰۱۲، همراهی کمتری با سیاست‌های امریکا دارند به خصوص که بعد از روی کار آمدن ترامپ، اختلاف و تنش آنها با امریکا افزایش یافته است. حتی خرید نفت ایران به عنوان ابزاری برای قدرت‌نمایی در مقابل امریکا و نادیده گرفتن خواسته‌های این کشور در صحنه بین‌المللی از طرف آسیایی‌ها، بسیار محتمل است.
تحت سناریوی پایه یعنی امتناع اروپایی‌ها از واردات نفت ایران و ثبات نسبی واردات آسیایی‌ها، صادرات نفت ایران ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت و تحت سناریویی که کشورهای آسیایی واردات خود را ۱۰ درصد کاهش دهند و اروپا وارداتش را متوقف کند، صادرات نفت ایران ۶۷۵ هزار بشکه در روز تنزل پیدا میکند. اما با توجه به ادامه مذاکرات ایران و غرب در مورد مسائل مورد اختلاف و نامشخص بودن نتیجه آن، نمی‌توان پیش‌بینی قابل قبولی برای سال ۲۰۱۹ ارائه داد.
ایران چه میکند؟
ایران یک کشور نفت‌خیز است که اقتصادی وابسته به نفت دارد. این کشور برای تامین نیازهای جاری خود باید نفت را بفروشد و در شرایط تحریم هم از ابزارها و سیاست‌های مختلف برای فروش نفت استفاده خواهد کرد.
پیش‌بینی میشود ایران برای فروش نفت و میعانات به خریداران خارجی اقدام به ارائه تخفیف‌های ویژه، شرایط خاص برای معامله و در نهایت ایجاد انگیزه در خریداران بکند تا از این طریق صادرات نفتش را به حداکثر میزان ممکن برساند. ایران مشابه دوره قبل تحریم، فروش نفت از طریق عراق را افزایش میدهد.
سیاست دیگری که در این سال‌ها استفاده خواهد شد، افزایش استفاده از نفت در بخش تولید نیروی ایران خواهد بود. ایران از نفت استفاده میکند تا انرژی الکتریسیته بیشتری تولید کند و این انرژی را بدون اینکه مشمول تحریم‌ها باشد به دیگر کشورها صادر کند و از آن درآمد کسب کند. ساخت انبارهای نفت نیز آغاز خواهد شد تا ایران بتواند بخش زیادی از نفت تولیدی خود را انبار کند. همچنین افزایش میزان فروش نفت در شرایط فعلی که هنوز تحریم‌ها اعمال نشده است هم سیاست دیگری خواهد بود که ایران اجرا میکند. سیاستی که می‌‌‌‌تواند حداکثر منابع مالی ممکن را برای کشور ایجاد کند تا در دوره تحریم فشار کمتری متحمل شود. در راستای اجرای این طرح ایران در آوریل سال جاری ۲.۷ میلیون بشکه نفت در هر روز صادر کرد و ذخایر نفتی موجود در انبارها را مورد استفاده قرار داد. با شروع شدن تحریم‌ها پر کردن انبارهای نفتی از سر گرفته میشود.
در نتیجه به دلیل اجماعی که در دنیا برای مخالفت با ترامپ وجود دارد و به دلیل اینکه ایران تجربه تحریم قبلی و راهکارهای کاهش تاثیر منفی آنها را در اختیار دارد، انتظار میرود فشار اقتصادی حاصل از این دوره تحریم روی اقتصاد ایران کمتر از قبل باشد. بنابراین پیگیرشدن غرب برای مذاکره با ایران و حصول نتیجه مطلوب یک امر ضروری است./ آینده نگر
