ایستانیوز:اردبیل شهری است که روی دشت اردبیل در ارتفاع حدود ۱۵۰۰ متری از سطح دریا واقع شده و قدمتش به دوران اشکانیان می‌رسد. اما آنچه اردبیل را از نظر تاریخی برجسته می‌کند، سلسله صفویه است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)،زنبوردار پای دامنه‌های کوه سبلان از کاسبی کساد خود می‌گوید و اینکه کمترین خدمات اقتصادی هم برای او مهیا نیست. می‌گوید: «حتی به ما دستگاه کارت‌خوان سیار هم نمی‌دهند. من توی مغازه خودم در روستای پایین کوه کارت‌خوان دارم اما برای گرفتن کارت‌خوان سیار بانک‌ها با ما همکاری نمی‌کنند.» سه قوطی عسل می‌فروشد کیلویی 30 هزار تومان. زنبوردارهای زیادی در دامنه کوه سبلان تا وقتی که از سمت مشگین‌شهر جاده بپیچد و برسد به آبگرم شابیل، در دامنه‌های بکر کوهستان پراکنده‌اند. هرکدام چند ده کندو دارند و تلاش می‌کنند در بازاری که برای آنها نیز کساد شده، روزگار را بگذرانند. آنها بخشی از فعالان اقتصادی بخش خصوصی خرد در استان اردبیل به حساب می‌آیند اما همه کسب‌وکار اردبیل منحصر به زنبورداری نیست.
جاذبه آبگرم تابستانی
اردبیل شهری است که روی دشت اردبیل در ارتفاع حدود 1500 متری از سطح دریا واقع شده و قدمتش به دوران اشکانیان می‌رسد. اما آنچه اردبیل را از نظر تاریخی برجسته می‌کند، سلسله صفویه است. شهر اردبیل زادگاه و محل دفن شیخ صفی‌الدین اردبیلی است که نوادگان او سلسله صفویه را تشکیل دادند. پیش از صفوی‌ها حکومت ایران چیزی شبیه ملوک‌الطوایفی بود اما تثبیت حکومت صفویه به ایران حکومتی مرکزی و یکدست و مقتدر داد و اسباب پیشرفت آن را ایجاد کرد. در مجموعه شیخ صفی در مرکز اردبیل، می‌توان بقعه شیخ و نیز ابنیه‌ای را که در زمان صفویان در حوالی آن ساخته شد همچنان مشاهده کرد.
شهر اردبیل از اطراف محدود به کوهستان‌های ساوالان (سبلان)، باغرو (تالش) و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصورشدن آن شده است و از سردترین شهرهای ایران محسوب می‌شود که جاذبه‌های طبیعی زیادی دارد. با اینکه اردبیل در دوران صفویه به‌عنوان مرکز مهم حکومت درآمده اما تاریخچه آن به دوران پیش از اسلام نیز می‌رسد و آثار مسجد جمعه در مرکز این شهر یادگاری از دوران پیش از اسلام است که بعدتر بارها مرمت و به مسجد تبدیل شد. منطقه اردبیل حداقل از هزاره ششم قبل از میلاد مسکونی بوده است؛ براساس پژوهش، سراسر منطقه از تپه‌های باستانی پوشیده شده است و آثار باقی‌مانده در مناطقی مثل شهر باستانی یری نیز موید این نکته هستند.
اما همه ویژگی‌های استان اردبیل به شهر اردبیل منحصر نمی‌شود؛ جمعیت استان اردبیل بر اساس سرشماری‌ها در حدود یک میلیون و 250 هزار نفر است. اردبیل اولین استانی بود که بعد از انقلاب به‌صورت استانی مستقل درآمد و در سال 1372 از آذربایجان شرقی جدا شد. استان اردبیل یکی از مناطق گردشگری در ایران است. یکی از ویژگی‌های این استان آب‌وهوای مطبوع و خنک این منطقه در فصل‌های بهار و تابستان است. مجتمع‌های آبگرم مشگین‌شهر و سرعین در ۲۲ کیلومتری غرب شهر اردبیل یکی از مشهورترین مناطق گردشگری استان اردبیل است که در فصل‌های گرم - به‌خصوص تابستان - میزبان ده‌ها هزار نفر گردشگر از اقصی نقاط ایران و کشورهای خارجی است. سرعین با جمعیت نسبتا کم ساکن در خود در مقایسه با سایر مناطق گردشگری ایران بیشترین تعداد هتل و هتل‌آپارتمان را دارا است. در سرعین ۸ چشمه آبگرم معدنی وجود دارد و علاوه بر این، چشمه‌های آب معدنی شابیل و فوتورسویی نیز در لاهرود قرار دارد و به غیر از این دو شهر نیز ۱۲ چشمه آب معدنی دیگر در شهرهای دیگر استان از جمله گیوی، نیر و مشگین‌شهر قرار گرفته است.
خطر نابودی جذابیت گردنه حیران
گردشگری یکی از جاذبه‌های اصلی استان اردبیل به شمار می‌رود. ایران کشوری گرم و نیمه‌خشک است و تابستان‌های بسیار داغی دارد اما استان اردبیل که روی ارتفاع واقع شده، در تابستان‌ها میزبان بسیاری از گردشگرانی است که از هر جای گرمی فرار کرده‌اند و خود را به منطقه‌ای خنک‌تر رسانده‌اند. مسیرهای بسیار سرسبز و بکر و نیز آبگرم‌های اردبیل هر سال مقصد گردشگران بسیار زیادی است. همچنین رودخانه‌ها و دریاچه‌های زیادی در این استان واقع شده است که مقصد گردشگری به شمار می‌رود. دریاچه‌ای مثل شورابیل در داخل حریم شهر اردبیل واقع شده و مدیریت آن برنامه‌های وسیعی برای توسعه آن و جذب گردشگران دارد. دریاچه نئور نیز از دیگر دریاچه‌های طبیعی منطقه است که اخیرا شرکت‌های گردشگری زیادی گردشگران را به آنجا می‌برند تا با تورهای چندروزه پیاده‌روی، آنها را به مناطقی مثل سوباتان برسانند.
مسیرهایی مثل اسالم به خلخال، ماسال به خلخال، دریاچه نئور به سوباتان و همچنین جنگل‌های فندق‌لو از جاذبه‌هایی هستند که هر تابستان بسیاری از مسافران را به خود جلب می‌کنند. ارتفاعات گردنه حیران و مناظر فرح‌انگیز آن نیز جاذبه‌ای است که مسافران را از گیلان به استان اردبیل می‌کشاند. اما در سال‌های اخیر به دلیل ویلاسازی‌های بسیاری در حریم و منظر گردنه حیران، دید این گردنه با آلودگی‌های بصری زیادی همراه شده و باید گفت که اگر ویلاسازی‌ها در این منطقه به همین منوال پیش رود، عملا گردنه حیران تا چند سال دیگر در قالب یک قطب گردشگری نابود خواهد شد.
اما در کنار ویلاسازی‌های افراطی و هتل‌ها و آپارتمان‌هایی که در مناطقی مثل سرعین در استان اردبیل گسترش یافته است، اقامتگاه‌های محلی و خانه‌های بوم‌گردی نیز در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرده است. در سال‌های گذشته روستای کزج در نزدیکی شهرستان خلخال به‌عنوان روستای نمونه گردشگری برای سرمایه‌گذاری روی اقامتگاه‌های بوم‌گردی شناخته شد و 17 خانه روستایی در این روستا با حمایت‌های استانی به خانه‌های بوم‌گردی تبدیل شدند. به گفت مسئول محلی این خانه‌ها که متولد همین روستا است و با پایان دوره نظام وظیفه به کزج برگشته تا مدیریت خانه‌های اقامتگاه‌ها را برعهده بگیرد، طی همین مدت کوتاه در تابستان‌ها بوم‌گردی گردشگران زیادی را به خود جذب کرده و بسیاری از مسافران خارجی از کشورهایی مثل روسیه و فرانسه نیز به این روستا آمده‌اند تا در خانه‌های محلی اقامت و از هوای مطلوب دره مشرف به رودخانه قزل اوزن تنفس کنند.
قطب دام‌پروری
استان اردبیل را می‌توان بنا به ویژگی‌های طبیعی آن، یکی از قطب‌های مهم دام‌پروری و کشاورزی ایران دانست. بررسی آمار شاغلان در بخش‌های عمده اقتصادی استان اردبیل نشان می‌دهد که از کل شاغلان استان 40 درصد در بخش کشاورزی، حدود 23 درصد در بخش صنعت و حدود 37 درصد نیز در بخش خدمات به کار مشغول هستند. با این حال، برخی از اقتصاددانان این استان اعلام کرده‌اند که سهم خدمات در اقتصاد اردبیل 53 درصد است. به هر حال، آمار نشان می‌دهد که معاش غالب مردم استان از فعالیت‌های کشاورزی و خدماتی تامین می‌شود و صنعت نتوانسته است جایگاه لازم خود را در این استان پیدا کند.
محصولات عمده کشاورزی استان عبارت‌اند از گندم، سیب‌زمینی، جو، ذرت، دانه‌های روغنی، چغندر قند و حبوبات. 4 درصد محصولات کشاورزی کشور در استان اردبیل تولید می‌شود و این استان در 12 محصول کشاورزی دارای رتبه اول کشوری است. اردبیل جزو استان‌های برتر در تولید انواع بذر چغندرقند و ذرت بذری است و هم‌اکنون ۸۰ تا صد درصد از تولیدات کل کشور را در این حوزه به خود اختصاص داده است. بیش از ۴۰ درصد از کل اراضی استان باغی و زراعی است. همچنین دام‌های این استان به دلیل موقعیت جغرافیایی کوهستانی آن، منشأ تولید و عرضه گوشت و محصولات لبنی و صنایع وابسته به چرم است. سالانه 87 هزار تن دانه‌های روغنی ، 26 هزار تن حبوبات، 30 هزار تن گوشت قرمز، 42 هزار تن گوشت سفید و 265 هزار تن شیر در استان اردبیل تولید می‌شود.
عشایر نیز در استان اردبیل در موقع ییلاق جمعیت زیادی را در نواحی کوهستانی استان تشکیل می‌دهند که به دامداری مشغول‌اند. این روزها که اوج تابستان است، در دامنه‌های کوه سبلان چادرهای عشایری زیادی دیده می‌شود که در جای‌جای کوهستان اتراق عشایری را نشان می‌دهند. عشایر علاوه بر دامداری به صنایع دستی نیز مشغول‌اند و با آن بخشی از زندگی خود را می‌گذرانند؛ صنایعی از جمله فرش، گلیم، جاجیم، ورنی و دیگر بافته‌های عشایری.
ژل رویان گران‌قیمت
پرورش زنبور و تولید عسل مرغوب از دیگر فعالیت‌هایی است که در همه شهرهای استان اردبیل رونق فراوان دارد و عسل را به‌عنوان سوغات این استان به شهرتی ملی رسانده است. بنا به گزارش خبرآنلاین، در استان اردبیل نزدیک به 340 هزار کلنی زنبور عسل وجود دارد و میزان تولیدات سالانه عسل استان به ۶ هزار و ۴ تن می‌رسد. مصرف سالانه استان اردبیل نزدیک به یک هزار تن است و بقیه تولیدات این استان به استان‌ها و همچنین به کشورهای دیگر صادر می‌شود. سرانه مصرف محصولات عسل در کشور ایران بالاتر از میانگین مصرف جهانی است. به عبارت دیگر، سرانه مصرف در کشور به ۹۵۰ گرم می‌رسد در حالی که مصرف جهانی ۲۵۰ گرم است. تا یک دهه قبل، زنبورداری در استان اردبیل شغل محسوب نمی‌شد اما اکنون در نقش یک حرفه با اشتغال‌زایی مناسب در جامعه کنونی شناخته می‌شود که زمینه اشتغال افراد زیادی را فراهم ساخته است.
در حال حاضر، بیشتر سودآوری زنبورداری در استان اردبیل مربوط به محصولات جانبی کندوهای زنبور عسل مثل گرده گل، ژل رویال و بره موم است. این محصولات هم مثل عسل در کندوهای عسل وجود دارد اما هم خواصشان به مراتب بیشتر از عسل است و هم ارزش ریالی آنها بسیار بالاتر از عسل است اما برای جمع‌آوری آنها صبر، دقت و ظرافت بیشتری در کار لازم است. ژل رویال یا ژل سلطنتی یک ترشح پروتئینی است که از غدد فک پایینی زنبور عسل کارگر خارج می‌شود و تنها غذایی است که در طول عمر ملکه به او داده می‌شود و همچنین همه لاروهای کوچک در سه روز اول پس از بیرون آمدن از تخم با ژل رویال تغذیه می‌شوند. به گفته شرکت‌های خریدار محصولات جانبی کندوهای عسل که با خبرگزاری صداوسیما صحبت کرده‌اند، هر کیلوگرم ژل رویال 6 تا 7.5 میلیون تومان از زنبورداران خریداری و بیشتر آن نیز صادر می‌شود.
بره موم هم از دیگر محصولات جانبی کندوهای عسل است که به عنوان ماده ضدعفونی‌کننده و عاملی مؤثر در پیشگیری از ورود و شیوع بیماری‌ها در کندو به شمار می‌آید. برای تولید بره موم، زنبور ابتدا تکه‌های صمغ تراوش‌شده از جوانه یا تنه برخی درختان را به‌وسیله پاهای عقب و قطعات دهانی جدا و سپس آنها را به کمک بزاق دهان نمناک می‌کند و شکل حبه‌مانند به آن می‌دهد و در نهایت به وسیله آرواره‌ها و به کمک پاها حبه‌ها را در داخل سبد گرده در پاهای عقبی قرار می‌دهد و به کندو حمل می‌کند. هر کیلوگرم بره موم 180 تا 200 هزار تومان از زنبورداران خریداری می‌شود.
از سوی دیگر، از کندوها گرده گل نیز می‌توان به دست آورد که یک ماده غذایی کامل است و عناصر بسیاری دارد که محصولات حیوانی دیگر ندارند. از هر منبع حیوانی دیگری پروتئین بیشتری دارد. آمینواسیدهای بیشتری نسبت به گوشت گوساله، تخم‌مرغ یا پنیر با وزن مساوی دارد. حدود نیمی از پروتئین گرده گل به شکل آمینواسیدهای آزاد است که آماده استفاده مستقیم توسط بدن هستند. برای جمع‌آوری حدود یک قاشق چای‌خوری گرده گل، یک زنبور عسل به مدت روزانه هشت ساعت در طول یک ماه کار، زحمت می‌کشد. پودر گرده گل بیش از دو میلیون دانه گرده گل دارد و یک قاشق چای‌خوری آن حاوی بیش از دو میلیارد و نیم دانه گرده گل است. هر کیلوگرم گرده گل نیز 120 هزار تومان از کندوداران خریده می‌شود.
کمبود صنایع بزرگ
گشت‌وگذار در جاده‌ها و طبیعت استان اردبیل بسیار لذت‌بخش است اما یک نکته را هم به ناظران نشان می‌دهد؛ این استان نیز مانند برخی از استان‌های غربی ایران همچون کردستان از کمبود صنایع بزرگ رنج می‌برد. صنایع مانند حوزه کشاورزی و خدمات نتوانسته‌اند در این استان پیشرفت داشته باشند و چون به حمایت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های کلان دولتی و ملی نیز وابسته‌اند، باید منتظر نشست و دید که دولت‌ها و مقامات استانی چه زمانی می‌توانند برای صنعت این استان کاری بزرگ انجام دهند.
در اردیبهشت‌ماه سال گذشته، اتاق بازرگانی اردبیل میزگردی را درباره چشم‌انداز اقتصاد این استان با حضور دو اقتصاددان اردبیلی برگزار کرد که در آن، به وضعیت صنعتی استان نیز اشاره شد. در این میزگرد، عسگر سنگی، استاد اقتصاد دانشگاه‌های اردبیل، می‌گفت که هرچند به‌ظاهر مزیت نسبی استان اردبیل را بخش کشاورزی معرفی می‌کنند اما باید توجه داشته باشیم که این مزیت نسبی امروز بر محور خلاقیت و تنوع و تکثر در بخش خدمات متمرکز شده و ما باید بیشترین سرمایه‌گذاری را در بخش‌های صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی قرار دهیم.
عسگر سنگی می‌گفت: «ما نباید گرفتار توسعه کشاورزی آن‌هم در نسل اول و یا دوم باشیم چراکه امروز دنیا به سمت توسعه نسل چهارم تکنولوژی‌ها حرکت می‌کند و در این راستا آنچه که مهم به نظر می‌رسد توجه بیشتر به ورود تکنولوژی‌های جدید و متنوع است. در استان اردبیل ما برای اینکه بتوانیم به بالاترین بهره‌وری با فروش کالا در بخش‌های خدماتی، کشاورزی و صنعتی روی بیاوریم، ضرورت دارد به تولید باکیفیت با هزینه کمتر اما مرغوبیت بیشتر توجه داشته باشیم که سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند نتایج سودمندی را به همراه داشته باشد. علم اقتصاد به‌هیچ‌وجه با اجبار و دستور سازگاری ندارد بلکه تابع شرایط موجود است. ما به‌راحتی می‌توانیم مزیت‌های نسبی تولید خودمان را با توجه به شرایط اقلیمی خوب و به‌موقع شناسایی و ترسیم کنیم تا به اهداف موردنظر دست پیدا کنیم.»
مهدی سید کاظمی که اقتصاددان دیگر اردبیلی حاضر در نشست بود نیز به ارائه آماری از وضعیت صنعتی و اقتصادی این استان پرداخت. به گفته او، 53 درصد فعالیت‌ها در حوزه اقتصادی مربوط به بخش خدمات است. او می‌گفت: «آمارهای تحلیلی و وضعیت موجود نشان می‌دهد که سطح درآمد مردم در استان اردبیل از میانگین کشوری و جهانی بسیار پایین‌تر است و ما برای اینکه بتوانیم اقتصاد ناهنجار استان اردبیل را از وضعیت هشدار نجات دهیم، باید روی حوزه خدمات با سهم 53 درصدی، کشاورزی 30 درصدی و صنعت و گردشگری در رده‌های بعدی سرمایه‌گذاری‌های کلانی را انجام دهیم.»
او همچنین با بیان اینکه بهره‌وری در اقتصاد ملی و استانی بسیار پایین است و این استان نتوانسته است از توان و ظرفیت تولیدی متنوع بهره بگیرد، می‌گفت: «درحالی‌که باید از کمترین منابع بیشترین بهره‌وری را داشته باشیم، گرفتار آسیب‌ها و دغدغه‌های مختلفی هستیم به‌طوری‌که در تولید محصولی همچون سیب‌زمینی با مصرف بیشترین آب، تولید محصول با ارزش افزوده کمتر را شاهد هستیم. در مزیت‌های نسبی تولید در استان اردبیل، ما باید به دنبال ایجاد مزیت‌های جدیدی باشیم که این مزیت‌ها می‌تواند به توانمندی خلاقانه و بهره‌گیری از روش‌های نوآورانه کمک کند. ضرورت دارد ما همچنان تمرکزمان را بر تقویت مؤلفه‌های بهره‌وری و گذر از مشکلات و آسیب‌های موجود مصروف کنیم. همچنان رکود اقتصادی و نامتعادل بودن عرضه و تقاضا، اقتصاد کشور به‌ویژه در حوزه صنعت را آسیب‌پذیر کرده است. ما اگر پنج درصد سرمایه‌گذاری را در دستور کار قرار دهیم، کمتر از نُه‌دهم درصد رشد اقتصادی خواهیم داشت و باید به‌تدریج موانع پیش رو را در حوزه سرمایه‌گذاری شناسایی و برطرف کنیم تا امکان بهره‌گیری بیشتر از شرایط موجود فراهم آید. باید بیشترین توجه و تمرکزمان را بر تقویت انگیزه‌های کسب‌وکار حوزه خدماتی و همچنین بالا بردن بهره‌وری قرار دهیم. ما در استان اردبیل نقشه راهبردی تحول اقتصادی نداریم و به همین خاطر دچار برخی از آسیب‌ها شده‌ایم.»
این دو اقتصاددان بیشتر درباره مشکلات و راه‌حل‌های صنعت در استان اردبیل صحبت می‌کردند اما آنچه تاکنون در عمل در این استان رخ داده، هماهنگ با ظرفیت‌های این منطقه نبوده است. شاید سخنان نماینده اردبیل در مجلس، صدیف بدری، که در گذشته شهردار اردبیل بوده و اکنون رئیس مجمع نمایندگان استان اردبیل است، تصویری از وضعیت صنعت و تولید را در این استان نشان دهد. او در مهرماه سال گذشته در یک نشست مطبوعاتی با اصحاب رسانه می‌گفت: «بیکاری در اردبیل بیداد می‌کند و هیچ اشتغال جدیدی در این استان انجام نشده و همه آمارسازی‌ها در این زمینه غلط و اشتباه است. ما تا زمانی که نتوانیم زیرساخت‌های مورد نیاز را در حوزه صنعت، خدمات، کشاورزی و غیره فراهم کنیم امکان ایجاد اشتغال جدید فراهم نمی‌شود. بدون ایجاد این زیرساخت‌ها حرف زدن از اشتغال سخن گزافی است که برخی‌ها سعی کنند این موضوع را تکرار کنند. این سوال همیشه برای ما مطرح است که چرا سبلان پارچه و یا ذوب‌آهن به تعطیلی کشیده شده و یا بسیاری از واحدهای تولیدی در استان اردبیل در حال رکود است. به نظر می‌رسد دلیل این همه ضعف و غفلت‌ها در کشور سیاست‌زدگی و تعارفاتی است که ما به آن گرفتار شده‌ایم. بیکاری در استان اردبیل بیداد می‌کند اما همچنان برخی از مسئولان با آمارسازی و ارائه اعداد و ارقام غلط و اشتباه سعی می‌کنند به نوعی روی این مسئله سرپوش بگذارند. استان اردبیل در بیکاری رتبه سوم کشور و در ایجاد اشتغال رتبه 29 کشور را دارد که واقعا این آمارها تاسف‌برانگیز است.»
به گفته بدری، «در چهار سال اخیر هیچ‌گونه اشتغال جدیدی رخ نداده و اگر آماری نیز از اشتغال ارائه می‌شود بیشتر آمارهای اشتغال گذشته است. واقعیت‌ها را باید قبول کرد و به خوبی بستر و زمینه اشتغال جدید را در قالب ایجاد مناطق آزاد تجاری، راه‌آهن، اتوبان‌ها، جاده‌ها و سایر زیرساخت‌ها فراهم کرد.» رئیس مجمع نمایندگان استان اردبیل با بیان اینکه برخی از مدیران و حتی مقام عالی استان زیر بار امضاها و صورت جلسه‌های قانونی نمی‌روند و حاضر نیستند ریسک‌پذیری را در این بخش داشته باشند، تصریح کرد: «باید مدیران ما آن‌قدر ریسک‌پذیر باشند که در کنار ایجاد زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌ها یک همت واقعی برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های عملیاتی داشته باشند.»
طبق آماری که ایرنا گزارش کرده است، در استان اردبیل 900 واحد تولیدی و صنعتی پروانه فعالیت گرفته‌اند که از این تعداد 600 واحد فعال و نیمه‌فعال هستند. در سال‌های گذشته حدود 240 طرح و واحد تولیدی راکد استان با استفاده از تسهیلات دولتی فعال شدند اما همچنان ظرفیت زیادی در اردبیل برای ایجاد صنایع دست‌نخورده باقی مانده است.
اتاقی با قدمتی بیش از دو دهه
اتاق بازرگانی اردبیل اتاق بازرگانی جوانی است که قدمت آن به بیش از دو دهه پیش می‌رسد. سال 1365 تأسیس اتاق بازرگانی از طرف چند نفر از بازرگانان و صاحبان صنایع و افرادی که به اهمیت وجود اتاق واقف بودند در اردبیل درخواست شد اما انجام این کار تا سال 1371 طول کشید. در تیرماه سال 71 در جلسه‌ای که در محل اجاره‌ای اتاق بازرگانی در طبقه دوم بازار اسلامبول اردبیل تشکیل شده بود، انتخابات هیئت موسس اتاق بازرگانی با حضور مدیران کل صنایع و بازرگانی و تعدادی از تجار و صاحبان صنایع برگزار شد. چند روز بعد از این انتخابات، اتاق بازرگانی اردبیل با حضور فعالان بخش خصوصی و مقامات دولتی افتتاح شد. چند سال طول کشید تا انتخابات هیئت رئیسه اتاق بازرگانی اردبیل انجام شود و در نهایت در اسفندماه 1374 اولین هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع و معادن اردبیل انتخاب شدند.
