اصلی ترین چالش های صنعت فولاد در ایران چیست؟

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)،فولاد یکی از راهبردی ترین صنایع در جهان محسوب می شود، صنعتی که با گردش چرخ های آن بسیاری از صنایع دیگر همچون خودروسازی، صنایع فلزی، مسکن، پروژه های عمرانی و... به حرکت در خواهند آمد. ایران در سال های گذشته اگرچه در این صنعت رشد بسیاری را تجربه کرده است ولی بحران آب و خشکسالی، جا نمایی اشتباه بسیاری از واحدهای فولادسازی،عدم توازن چرخه کامل این صنعت در کشور، عدم جذب سرمایه مناسب خارجی برای کامل کردن چرخه و ... توسعه و رشد صنعت فولاد در کشور را با اما و اگر های بسیاری رو به رو سازد.

 

ایران در سال 1395 با تولید 5 / 18 و 3 / 17 میلیون تن فولاد خام و آهن اسفنجی به ترتیب در رتبه چهاردهم و دوم تولید کنندگان جهانی این دو محصول قرار گرفت. درحالی که ظرفیت واحدهای  فولادسازی و آهن سازی کشور در سال گذشته به ترتیب 8 / 29 و 5 / 24 میلیون تن گزارش شده است. براساس طرح جامع فولاد کشور، ایران باید در سال 1404 به ظرفیت تولید 55 میلیون تن فولاد دست یابد. برای این منظور ظرفیت استخراج معادن سنگ آهن و واحدهای کنسانتره سازی، گندله سازی و احیای مستقیم کشور باید تا سال 1404 به ترتیب به 168 ، 86 ، 80 و 52 میلیون تن در سال برسد. اما براساس مجوزهای صادر شده از وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین روند پروژه های در دست اجرا، بروز کاستی های چشمگیر در بخش های آهن سازی، کنسانتره سازی و گندله سازی، رسیدن به این چشم انداز ناممکن خواهد بود.

 

ازطرف دیگر، محدودیت های جدی در تأمین منابع مالی پروژه ها، بی توجهی به مقیاس تولید و صدور مجوزهای غیرکارشناسی در زنجیره فولاد، جا نمایی نامناسب بسیاری از پروژه ها و همچنین نبود توسعه متوازن زیرساخت های مورد نیاز نسبت به واحدهای زنجیره فولاد، رسیدن به این هدف را دشوار کرده است. اما باوجود این مشکلات کارشناسان راهکارهایی هم ارائه می دهند که شامل: اصلاح جا نمایی واحدهای در حال اجرا با درصد پیشرفت فیزیکی پایین و انتقال آنها به مناطق دارای مزایای نسبی، تشکیل کنسرسیوم های بزرگ متشکل از واحدهایی در طول زنجیره فولاد به منظور رفع نگاه منطقه ای و بخشی نگری و تبیین رویکرد ملی گرایانه در این صنعت، توجه ویژه به صادرات در حلقه هایی از زنجیره فولاد که کشور مزایای نسبی دارد و همچنین تلاش جدی مسئولان کشور در تولید فولادهای خاص با ارزش افزوده بالاتر است.

امروزه یکی از اساسی ترین پایه های اقتصادی کشورهای جهان را صنایع آهن و فولاد تشکیل می دهند، به طوری که تولید و مصرف فولاد یکی از شاخص های اصلی توسعه یافتگی کشورها به شمار می آید. افزایش مصرف فولاد، افزایش تولید و رقابتی شدن بازار را به همراه داشته و تولیدکنندگان را بر آن داشت تا با افزایش بهره وری و به کارگیری امکانات موجود، سهم بیشتری از بازار جهانی را به خود اختصاص دهند.

ایران با داشتن بیش از 1 / 3 میلیارد تن ذخایر قطعی و بیش از 6 / 4 میلیارد تن ذخایر زمین شناسی سنگ آهن، با 2 / 1 و 11 میلیارد تن ذخایر قطعی و زمین شناسی زغالسنگ و همچنین به عنوان رتبه دوم جهان در ذخایر گاز طبیعی، مزایای نسبی چشمگیری در صنعت آهن و فولاد دارد. از طرف دیگر، سابقه پنجاه ساله این صنعت در کشور، وجود نیروهای متخصص بومی در صنعت تولید فولاد، مصرف روزافزون این محصول در کشور و همچنین وجود بازار داخلی و منطقه ای مناسب، فرصت خوبی را برای پیشرفت در این عرصه فراهم کرده است.

با این حال براساس آمار سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، ظرفیت تولید فولاد خام ایران در سال گذشته بالغ بر 8 / 29 میلیون تن بوده که نشان دهنده  ضریب  بهره وری 62 درصدی واحدهای فولادسازی کشور است. سهم تولیدکننده های دولتی و خصوصی در تملک واحدهای فولادسازی به ترتیب 78 و 22 درصد است.

براساس ظرفیتهای نصب شده کنونی (تا پایان سال 1395) ، می توان دریافت در حلقه گندله سازی و کنسانتره سازی به ترتیب با 7 / 5 میلیون تن کمبود ظرفیت و 7 / 3 میلیون تن مازاد ظرفیت مواجهیم.  ازاین رو لزوم توسعه واحدهای گندله سازی کاملاً مشخص است که البته در این زمینه اقدامات مؤثری انجام شد. به طوریکه در بهار 1396 واحد گندله سازی سنگان در استان خراسان رضوی با ظرفیت پنج میلیون تن وارد مرحله تست گرم شد. براساس پیشبینی ها، از سال آینده و با راه اندازی چند واحد گندله سازی در کشور، حلقه کنسانتره سازی به عنوان گلوگاه زنجیره تولید فولاد ظرفیت های خود را نشان خواهد داد.

اما در این بین یکی از بزرگترین چالش های پیش روی تحقق اهداف سند چشم انداز 1404 در صنعت فولاد، تأمین سرمایه مورد نیاز برای  تکمیل و بهره برداری طرح ها است. میزان سرمایه گذاری مورد نیاز برای تکمیل طرح ها در بخش کنسانتره سازی، گندله سازی، آهن سازی و فولادسازی به ترتیب حدود 2 ، 3 / 1 ، 7 / 1 و 8 / 3 میلیارد یورو و در مجموع حدود 1 / 9 میلیارد یورو برآورد شده است. بنابراین یکی از بزرگترین مشکلات پیش روی صنعت فولاد کشور برای دستیابی به اهداف سند چشم انداز 1404 ، نبود برنامه مدون برای تخصیص منابع مالی به واحدهای در دست احداث است. ازطرف دیگر وجود تحریم های بین المللی علیه ایران و عدم تمایل ورود سرمایه گذاران بین المللی نیز از دیگر مشکلات پیش روی این صنعت به شمار می رود.

اما با وجود همه این مشکلات چاره اصلی و راهکارها چیست؟ با توجه به اهمیت بسیار زیاد دسترسی به آب برای تحقق اهداف تدوین شده در سند 1404 و همچنین بحران خشکسالی کشور و عدم امکان تأمین بیشتر آب از ذخایر زیرزمینی، راهکارهایی ازجمله تصفیه پساب تصفیه خانه شهرها، استفاده مجدد از پساب های صنعتی و همچنین سرمایه گذاری بیشتر در حوزه شیرین سازی آب دریا می تواند سبب حل مشکلات پیرامون آب شود. بی توجهی به موقعیت جغرافیایی برای احداث طرح های جدید در طول زنجیره تولید فولاد ممکن است آثار سوئی بر توجیه پذیری واحدهای فولادی و همچنین بر اکوسیستم منطقه داشته باشد. علاوه براین ها افزایش انگیزه سرمایه گذاران خارجی برای توسعه زیرساخت های لازم این صنعت به خصوص در بخش برق و حمل ونقل به منظور نزدیک شدن به اهداف 1404 ضروری است.