ایستانیوز : چند وقتی است که موضوع عرضه پسته در بورس کالای ایران داغ است. این محصول که از همان ابتدای تاسیس تالار کشاورزی در بورس کالای ایران جزو اولین محصولات پذیرش شده در بورس بود اما هیچگاه معامله ای بر روی آن انجام نشد، اکنون به بحث روز حوزه کشاورزی و اقتصاد تبدیل شده است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)؛ پسته محصول استراتژیکی است که حجم قابل توجهی در صادرات ایران داشته و در سال های اخیر در بازارهای جهانی یکه تازی می کرد حالا به گفته حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالای ایران بیش از نیمی از جایگاه خود را در بازار جهانی از دست داده است. به گفته وی مدیریت در بازار پسته ایران یک مدیریت سنتی است و مکانیزم کشف قیمت در آن شفاف نیست. مدیرعامل بورس کالای ایران معتقد است: بورس کالا، هیچ گاه سبب انحصاری شدن محصولی نمی شود، بلکه فضای رقابتی را ایجاد می کند تا خریدار و تولیدکننده در یک فضای رقابتی کشف قیمت نمایند.
از جمله مزایای عرضه پسته از طریق بورس کالا از نگاه فعالان این حوزه کاهش واسطه گری، کاهش ریسک‌های مرتبط با معاملات دوجانبه در بازار پسته، نظارت دقیق بر کیفیت محصول عرضه شده و شفافیت مالی می باشد. تمامی این موارد سبب شد باغداران به عرضه این محصول استراتژیک در بورس کالا تمایل نشان دهند. در این رابطه دوهفته نامه ترقی اقتصادی به گفت و گو با اکبر میرزاپور، سرپرست مدیریت توسعه بازار فیزیکی بورس کالای ایران نشسته است. مشروح مصاحبه با وی را در ادامه بخوانید.
عرضه پسته در بورس کالا به چه زمانی باز می گردد؟
موضوع عرضه پسته در بورس کالای ایران به تاسیس تالار محصولات کشاورزی در بورس کالا باز می گردد. یعنی پذیرش این محصول در بورس کالای ایران به سال 88 بر می گردد اما معامله صورت نمی گرفت. به عبارت دیگر این محصول استراتژیک تنها مرحله پذیرش را گذرانده و معامله ای نداشت.
راهکارهای بورس کالا برای عرضه دوباره پسته چیست؟
با توجه به تاکید اخیر کمیسیون اقتصادی مجلس به ریاست دکتر پور ابراهیمی و مسئولان استانی استان کرمان که برای توسعه معاملات پسته در بورس کالای ایران داشتند این موضوع به صورت جدی در دستور کار بورس کالای ایران قرار گرفت و در این زمینه اقدامات قابل توجهی انجام شد.
در بررسی ها مشخص شد که سه سناریو منجر به عملیاتی شدن معاملات پسته در بورس کالای ایران می شود.
سناریوی نخست، معاملات گواهی سپرده کالایی پسته است. در این حالت انبارهایی که متعلق به افراد و شرکت های فعال در حوزه پسته می باشد از طریق بورس کالا شناسایی و براساس استانداردهای موجود، درصورت تایید پذیرش می شوند. شایان ذکر است که این انبارها براساس استانداردی پسته را از باغداران تحویل می گیرند و در این صورت باغداران امکان عرضه مستقیم پسته در بورس کالا را بدست می آورند. لازمه این کار، اخذ کد بورسی توسط باغداران است که نمایندگان کارگزاران با حضور در انبارها برای پسته کاران کد بورسی دریافت می کنند. انبارها نیز با تحویل گرفتن پسته از آنها برایشان قبض انبار صادر می کنند و این قبض انبار تحت عنوان گواهی سپرده کالایی در بازار سرمایه به عنوان ورقه بهادار شناخته می شود که باغدار می تواند از طریق کارگزار خود آنرا در بورس به فروش برساند.
مزیت سیستم گواهی سپرده کالایی این است که احتمال حمل های مکرر را از بین می برد و درواقع محصول تنها یکبار به قصد خریدار نهایی حمل می شود. همچنین این ابزار منجر به بازاررسانی مستقیم محصول توسط کشاورزان و شفاف سازی بازار می شود. در نهایت این که این اوراق بهادار بر اساس مقررات موجود امکان توثیق نزد شبکه بانکی و اخذ تسهیلات به پشتوانه آن را فراهم می نماید.
سناریوی دوم در اصطلاح مباشرت نام گذاری می شود. این حالت به شرایط فعلی عرضه پسته در خارج از بورس و در واقع بازار غیر رسمی نزدیک است. در این روش، مباشرانی معتبر و خوشنام تعیین می شوند که این مباشران بایستی حائز شرایطی بوده و حتما براساس ارکانی که در دستورالعمل مربوطه تعریف شده احراز صلاحیت شده باشند. این مباشران محصول را به امانت از باغداران تحویل گرفته و در بورس به فروش می رسانند.
برای ایجاد مشوق در این حالت، به خریدارانی که از طریق بورس محصول را خریداری می کنند تسهیلاتی اعطا می شود که از طرف سیستم بانکی در اختیار آنها قرار می گیرد. پس از انجام معامله مباشران با باغداران تسویه حساب می کنند. در نهایت نیز مباشران به عنوان واسطه مبلغی را در قالب حق العمل براساس قوانین و عرف کشور از پسته کاران دریافت می کنند. مباشران درحقیقت واسطه های رسمی محسوب می شوند که احراز صلاحیت شده و برای این کار ثبت نام شده اند.
سناریوی سوم، صندوق پسته است که در واقع تکمیل کننده گواهی سپرده کالایی پسته است.
مشکلی که همواره در بازار پسته وجود داشته و دارد کمبود نقدینگی در این صنعت است؛ بنابراین صندوق پسته به تامین بخشی از این نقدینگی کمک می کند.
صندوق ها نهادهایی هستند که در بازار سرمایه و براساس مقررات بازار سرمایه با آورده ای که معمولا متعلق به موسسات مالی، شرکت های تامین سرمایه یا کارگزاران است تاسیس می شود و هر یونیت یا واحد از این صندوق ها می تواند حتی توسط باغداران خریداری شود تا این صندوق منابعی را کسب نماید. البته این صندوق موظف است منابع اخذ شده را تنها در بازار پسته هزینه کند و امکان بکار گیری آن در سایر فعالیت ها وجود ندارد. همچنین این صندوق موظف است حداقل 70 درصد از منابع جذب شده را تبدیل به گواهی سپرده کالایی پسته نماید. این ابزار می تواند پسته کاران را در منافع ناشی از افزایش قیمت پسته از زمان برداشت تا فروش منتفع نماید.
پسته کاران در واقع با سه انتخاب پیش روی خود مواجه می شوند: اول گواهی سپرده کالایی، که پسته کار می تواند از طریق این گواهی بلافاصله پسته را به فروش برساند و مالکیت را به نفرات بعدی انتقال دهد. دوم حالتی است که کشاورز محصول را تحویل انبار داده اما هنوز قصد فروش آنرا ندارد در این حالت باغدار گواهی سپرده کالایی را نزد خود نگه می دارد و با توجه به مقررات این امکان وجود دارد که دارنده گواهی تواند به پشتوانه آن تسهیلاتی را از سیستم بانکی اخذ نماید (که البته لازم است با همکاری شبکه بانکی بستر اجرایی آن نیز فراهم شود) و در آینده و در زمانی که احساس می کند قیمت ها مناسب است آنرا به فروش برساند.
در حالت سوم کشاورز تمایل دارد بخشی یا کل وجه فروش گواهی سپرده کالایی را به صندوق پسته منتقل نماید که در چنین حالتی یونیت های صندوق پسته برای آن خریداری می شود. در این شرایط باغدار علاوه بر نگهداری محصول، در سود ناشی از افزایش قیمت پسته مشارکت داده می شود.
دلیل مخالفت ها برای عرضه پسته در بورس کالا را چه می‌دانید؟
همانطور که می دانیم سازوکار بورس به عنوان یک بازار شفاف به یک اتاق شیشه ای تشبیه می شود که هر اقدامی در آن در معرض دید همگان قرار می گیرد. برای مثال میزان عرضه، تقاضا، حجم معامله، قیمت و روند نقل و انتقالات تماما در بورس مشخص است. متاسفانه در برخی محصولات کشاورزی شاهد هستیم که حجم قابل توجهی از دست رنج کشاورزان در اختیار شبکه واسطه گری است و به صورت سنتی می دانیم که بخش واسطه گری موجود و نه تولیدکنندگان (که به دلیل درآمد ناچیز معاف از مالیات هستند) در حوزه کشاورزی، علاقه ای به شفافیت نداشته و موضوع مالیات مزید بر علت شده که با عرضه در بورس مخالف باشند. بنابراین ترویج و فرهنگ سازی این مسئله در میان سیستم واسطه گری تا حدودی زمان بر است و حتی ممکن است بخشی از این سیستم واسطه گری هرگز وارد این گونه معاملات نشود مگر آنکه عرضه های خارج از بورس به علت فشار از سوی نهادهای مالیاتی یا نظارتی جذابیت معامله را کاسته و این افراد نیز به منظور کسب امتیازات بورس نظیر برخی معافیت های مالیاتی بورس را برای انجام معاملات خود انتخاب کنند.
برداشت ما این است که دلیل اصلی فرار از بورس و عدم تمایل به عرضه از طریق بورس، همین ترس از شفافیت است.
قیمت پایه پسته عرضه شده در بورس بر چه مبنایی قرار است تعیین شود؟
پسته هیچ تفاوتی با سایر کالاهای عرضه شده در بورس کالا ندارد و در مجموع هیچ گونه تفاوتی بین کالاهای بورسی وجود ندارد. تمامی کالاهای بورسی از یک روند قیمت گذاری تبعیت می کنند و آن هم فرآیند عرضه و تقاضا می باشد. قیمت کالاهای عرضه شده در بورس چه در قالب گواهی سپرده کالایی و چه قراردادهای مشتقه یا عرضه فیزیکی از سوی فروشنده اعلام می شود البته بورس در بازار فیزیکی روند نظارتی خود را برای تطابق قیمت ها با نرخ های بازار انجام می دهد اما دخالتی در سازوکار قیمت گذاری هیچ کالایی ندارد.
بورس درواقع بستری است برای برطرف کردن عوامل مخل عرضه و تقاضا تا بهترین قیمت (از نگاه عرضه کنندگان و تقاضا گنندگان) در آن کشف شود.
و در آخر و سخن پایانی....
عرضه و معاملات پسته در بورس کالا یک طرح بزرگ و ملی است. در گذشته ایران سهم قابل توجهی در صادرات پسته داشت و اگرچه اکنون نیز این صادرات برقرار است اما می تواند این حجم افزایش یابد و سهم ایران در بازار پسته ارتقا یابد و قطعا باید در این رابطه ابزارهای نوین تری استفاده شود. موضوع شفافیت قیمت و استانداردسازی می تواند به بازار پسته و صادرات آن خیلی کمک کند و بورس در این راستا می تواند بسیار کمک کننده باشد و این مسئله نیازمند همکاری و مشارکت فعالان اصلی و تصمیم گیران و تصمیم سازان این حوزه است. اگر مساعدت آنها نباشد این طرح به سرانجام خوبی نخواهد رسید.
